Αρματολοί και κλέφτες

  του Κώστα Γιαννακίδη

Αν καθόσουν σε λιθάρι δίπλα στον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και

 έφτιαχνες, με ένα ξύλο στο χώμα, τον χάρτη
της Ελλάδας μετά από 100 χρόνια, τα πιθανά ενδεχόμενα θα ήταν δύο: είτε θα σε ρωτούσε αν φούμαρες κανένα βοτάνι από τον κάμπο της Μεσσηνίας, είτε θα φώναζε παπά για να διώξει τον δαίμονα από μέσα σου. Διαβάζω τούτες τις μέρες στην timeline για τη ντροπή που θα έλουζε τους αγωνιστές του ’21 αν έβγαιναν από τον τάφο και έβλεπαν την κατάντια μας. Εγώ νομίζω ότι θα έψαχναν κάτι σοβαρό να ρίξουν πάνω τους γιατί με τις φουστανέλες θα έφερναν προς ΑΝ.ΕΛ. Και μετά, θα έκλιναν το γόνυ αποδίδοντας τιμές στις γενιές που τους ακολουθούσαν. Είναι οι γενιές που μεγάλωσαν τη χώρα. Πείτε το, λοιπόν, την επόμενη φορά που θα ακούσετε τη γνωστή ανοησία. Στην Ελλάδα του 1830, ένα κράτος από την Κρήτη μέχρι την Ορεστιάδα και από το Καστελόριζο ως την Κέρκυρα δεν υπήρχε ούτε σε δημοτικό τραγούδι, πόσο μάλλον στον εθνικό ορίζοντα. Και ναι, μέρες που είναι, δικαιούμεθα να αναφωνήσουμε ένα ελληνοπρεπέστατο «fair enough»! Μία επαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας καταφέρνει, μέσα σε λιγότερο από δύο αιώνες, να πολλαπλασιάσει την έκτασή της, να βουτήξει ζωτικό χώρο από τη μαμά Αυτοκρατορία και να έχει μία καρέκλα στα τραπέζια του πολιτισμένου κόσμου. Στην περίπτωση δε που απέφευγε τις ιστορικές επιπολαιότητες, πιθανώς να είχε απλώσει τον χάρτη της και στην άλλη πλευρά του Αιγαίου. Αυτό, λοιπόν, δεν ήταν διόλου αυτονόητο. Δείτε πώς έφτιαξαν τη μοίρα τους οι άλλες επαρχίες της Αυτοκρατορίας που ύψωσαν τη δική τους σημαία. Ανέχεια και ματωμένα γόνατα. Στην περίπτωσή μας, είναι λες και συνωμότησε η ιστορία.
Διέθεσε υπόβαθρο για να οικοδομηθεί η, αυθαίρετη βέβαια, θεωρία της ιστορικής συνέχειας. Κληροδότησε στους ελληνόφωνους πληθυσμούς τα αλυτρωτικά ερείσματα των Ρωμιών. Ανέσυρε, με τον Διαφωτισμό, το πνεύμα της αρχαίας Ελλάδας. Και όλα αυτά, έφτιαξαν ένα περίβλημα για τον εκρηκτικό μηχανισμό που τοποθετήθηκε στα πλευρά της Αυτοκρατορίας. Μπορεί τώρα μόνο κατάρες να βγαίνουν από το στόμα, αλλά, συγχωρέστε με, αποτελούν ύβρι. Η ιστορία μας έχει φερθεί καλά. Με σκανδαλώδη εύνοια.
Διακόσια χρόνια δεν είναι πολλά. Είναι τρεις ζωές στη σειρά, άντε έξι γενιές. Φτάνουν για να εκριζώσεις πρωταρχικές παθογένειες; Εξαρτάται με ποιους έχεις να κάνεις και τι θέλουν να πετύχουν. Οι Γερμανοί αιματοκύλησαν τον κόσμο δύο φορές μέσα στον ίδιο αιώνα. Πέρασαν από το καθαρτήριο, μεταλλάχτηκαν φυσιογνωμικά. Προφανώς επειδή ήταν προς το συμφέρον όλων τους. Οι Έλληνες εδώ και δύο αιώνες σέρνουμε σε κάθε μας βήμα τα ήθη των αρματολών και των κλεφτών. Ουσιαστικά κουβαλάμε, ακόμα, δομικά χαρακτηριστικά της σχέσης που διατηρούσαν οι υπήκοοι του σουλτάνου με το κράτος. Είμαστε καχύποπτοι απέναντί του, αν δεν το μισούμε. Γύρω του και μέσα του χτίζουμε πελατειακές σχέσεις εξουσίας και συναλλαγής. Συχνά οι προσωπικές σχέσεις είναι ισχυρότερες των θεσμών ή, τέλος πάντων, μπορούν να τους υπερκεράσουν. Οι καχεξίες της οθωμανικής περιόδου ενσωματώθηκαν στην εθνική συμπεριφορά πληθυσμών που ουδέποτε ομονόησαν στην υιοθέτηση αρχών δυτικού τύπου. Αλλά ακόμα και αφού τις υιοθέτησαν, τις καταργούν στην πράξη. Στην Ελλάδα δεν υπήρξε ποτέ κοινή βούληση για τον πραγματικό εκσυγχρονισμό και την ουσιαστική ένταξη της χώρας στο πολιτικό περιβάλλον του δυτικού κόσμου. Σε αυτό, βέβαια, συνέβαλαν αυτά που σήμερα, ορθώς, αφορίζουμε. Η έλλειψη παιδείας και η στελέχωση του κράτους με κύτταρα κοτζαμπάσηδων, συνέθεσαν πολιτικό λόγο που αρθρώνεται με λαϊκισμό προκειμένου να συντηρεί πελατειακές σχέσεις. Η περίφημη δε, έφεσή μας προς το διχασμό, αν απλοποιηθεί, δεν είναι τίποτα περισσότερο από τη σύγκρουση για τον έλεγχο του κράτους και το πλιάτσικο στον πλούτο του. Γεροί να είμαστε, ακόμα και αν η χώρα καταρρεύσει ως το 2021, ιστορικά ο απολογισμός θα είναι θετικός, έστω και αν επιμένουμε να διαβάζουμε ιστορία χωρίς να κάνουμε αυτοκριτική. Όμως όσο παραμένουμε Οθωμανοί που προσπαθούν να μοιάζουν με Ιταλούς, ο βηματισμός θα είναι τρέκλισμα. Και επιτέλους, ας υποδεχθούμε ως οφείλουμε τους νέους Έλληνες που έχουν ρίζες μακριά από εδώ. Αυτοί μεγαλώνουν με λιγότερα ψέματα.