Οι «χειρώνακτες» της αισθητικής

του ΝΙΚΟΥ ΒΑΤΟΠΟΥΛΟΥ

•           3

Ο ποιητής Δημήτρης Αγγελής (αριστερά) εκδίδει το λογοτεχνικό περιοδικό «Φρέαρ». Δεξιά, ο ποιητής Βασίλης Κουτσαβλής, εκδότης του περιοδικού «Κουκούτσι», στο νέο βιβλιοπωλείο της οδού Διδότου.

Η «όμορφη» τυπογραφία... πόσο εκτός εποχής ακούγεται και πόσο ενθαρρυντικό να παρατηρείς ότι αυξάνονται οι θεράποντές της. Οι περισσότεροι είναι νέοι άνθρωποι, και έρχονται να συνεχίσουν τη γραμμή μιας παράδοσης που πηγαίνει πίσω στη «Στιγμή» και στην «Αγρα» και στο «Ροδακιό» και περνάει από την «Κίχλη» (που είναι η πιο ελπιδοφόρα παρουσία των τελευταίων ετών) και εκβάλλει σε έναν νέο εκδοτικό χάρτη.

Είναι, ίσως, η συρρίκνωση και η αβεβαιότητα της αγοράς, που απελευθερώνει λίγο χώρο σε ρομαντικά όνειρα νέων ανθρώπων. Τους βλέπω ως χειρώνακτες μονοτυπίας και χαρακτικής, θιασώτες μιας βαθιάς βιβλιοφιλικής κουλτούρας, που μαζί με τις νέες φωνές που φέρνουν στο προσκήνιο, καλλιεργούν τη φετιχιστική προσήλωση στο βιβλίο ως αντικείμενο, ως υλικό αποτύπωμα μιας μακράς, χαοτικά μακρινής αλλά τελεσίδικα δυναστικής σχέσης με την κουλτούρα του χαρτιού.

Αν ήταν μία ή δύο περιπτώσεις, θα τις χαρακτήριζα δονκιχωτικές εξαιρέσεις, αλλά είναι αρκετές, και το δίχως άλλο παραλείπω κάποιους. «Στα βιβλία τους θα επιστρέφω πάντα», μου λέει ο Σωτήρης Φασούλας, ιδρυτής των εκδόσεων «Περισπωμένη», αναφερόμενος στον Αιμίλιο Καλιακάτσο («Στιγμή»), στον Νικόλαο Βοζίκη («Διάττων»), στην οικογένεια Μπαλή (ατελιέ «Ανάγραμμα») και στη συνεργασία της με την «Αγρα», στον Γιάννη Χαραλάμπους (Atelier Fluxus Virus) και στη δουλειά του στο «Ροδακιό». Υπάρχει κληρονομημένη μία αισθητική κουλτούρα.

Σήμερα, ο χάρτης των νεότερων εκδοτών, που διατηρούν με αγώνα την αυτοτέλειά τους αλλά και την ελευθερία τους, περηφανεύεται και για τα μικρά βιβλιοπωλεία, όπως το «Βακχικόν» που στεγάζεται σε μία από τις ωραίες, μεσοπολεμικές πολυκατοικίες της Αθήνας (Ασκληπιού 17) και το «Κουκούτσι» στην οδό Διδότου 18 που απηχεί το ιδιαίτερο αισθητικό και πνευματικό στίγμα του ποιητή Βασίλη Ζηλάκου. «Στον χώρο που δημιουργήσαμε με πολλή αγάπη, επί της οδού Διδότου, στεγάζονται πλέον οι εκδόσεις Κουκούτσι που ιδρύθηκαν τον Ιούνιο του 2009 με ειδίκευση στην ποίηση. Παράλληλα, στον ίδιο χώρο, λειτουργεί βιβλιοπωλείο που προωθεί τίτλους της επιλογής μας και μέσα από το οποίο φιλοδοξούμε να προβάλλουμε έργα φωτογραφίας και ζωγραφικής», λέει ο Βασίλης Ζηλάκος.

«To Bιβλιοπωλείο του Βακχικόν και οι ομώνυμες εκδόσεις», λέει ο Νέστορας Πουλάκος, «είναι απότοκα μιας γενιάς που επιβαλλόταν να δημιουργήσει μέσα από τις στάχτες της κρίσης αξιόλογα και ουσιαστικά πράγματα. Στον νέο χώρο της οδού Ασκληπιού επιχειρούν να “παντρέψουν” την αναλογική με την ψηφιακή ανάγνωση του βιβλίου. Οι εκδόσεις Vakxikon.gr φτιάχνουν όλα τα βιβλία τους σε e-book από το 2011, χωρίς ποτέ να λησμονούν τη θεσπέσια μυρωδιά του τυπωμένου χαρτιού».

Αλλωστε, αυτή η αγάπη που τείνει να είναι μονομανία έχει ρίζες στις προσωπικές διαδρομές όλων των εκδοτών, όπως και στην περίπτωση του ποιητή Δημήτρη Αγγελή. Εκδίδει το περιοδικό «Φρέαρ» που κατόρθωσε, πράγμα εξαιρετικά δύσκολο, να ξεχωρίσει ως νέα λογοτεχνική, περιοδική έκδοση. Το «Φρέαρ» αφουγκράζεται νέες φωνές, συστήνει ξενόγλωσση ποίηση και καλλιεργεί ένα θερμοκήπιο αισθητικής.

Ιδιαίτερο στίγμα αφήνουν και οι νέες εκδόσεις «Αντίποδες», που έχουν κυκλοφορήσει ανάμεσα σε άλλους τίτλους και το «Γκιακ» του Δημοσθένη Παπαμάρκου. Ξεκίνησαν τον Δεκέμβριο του 2014 από δυο φίλους, τον Κώστα Σπαθαράκη και τον Θοδωρή Δρίτσα, μεταφραστές και επιμελητές επί αρκετά χρόνια. «Μας ενδιαφέρουν ιδίως τα βιβλία που κατά κάποιο τρόπο εντάσσονται σε μια δημόσια συζήτηση ή ακόμα καλύτερα την προκαλούν, που απευθύνονται δηλαδή στον δημόσιο χώρο και όχι μόνο στους ειδήμονες της λογοτεχνίας ή της θεωρίας», λένε για τους «Αντίποδες» ο Κώστας Σπαθαράκης και ο Θοδωρής Δρίτσας. «Τα βιβλία μας εντάσσονται σε μία ενιαία σειρά με σταθερό χαρακτήρα, σε ό,τι αφορά την αισθητική και την τυπογραφία αλλά και τα κριτήρια επιλογής τους».

Η όμορφη τυπογραφία και η μονοκαλλιέργεια της αισθητικής του χάρτου ορίζει ένα περιβάλλον. «Εμείς το μόνο που θέλουμε είναι να συνεχίσουμε να πατάμε πάνω στα ίδια χνάρια - του βάθους και της όμορφης τυπογραφίας», λέει ο Βασίλης Ζηλάκος. «Αλλωστε, καθώς στεγαζόμαστε στον δρόμο του μεγάλου φιλέλληνα τυπογράφου και εκδότη Firmin Didot (1790-1876), δεν θα ήταν δυνατό να έχουμε άλλο στόχο πέρα από αυτόν».

Στην «Περισπωμένη», ο Σωτήρης Φασούλας χρησιμοποιεί ψηφιοποιημένα τα «Απλά», «την ωραιότερη ίσως και πιο κλασική γραμματοσειρά της παραδοσιακής μονοτυπίας», όπως λέει, και συνεχίζει εξομολογητικά: «Ανέκαθεν αγαπούσα την κλασική τυπογραφία, την καλλιγραφία, την αφή των χαρτιών, τα παλιά βιβλία με τα χαρακτικά και τις εικονογραφήσεις, προϊόν συχνά καλλιτεχνικής χειροτεχνίας. Ο στόχος είναι το τελικό αποτέλεσμα να παραπέμπει σε μια ψηφιακή τυπογραφία εφάμιλλης ποιότητας με τη μονοτυπία.