O επαναστάτης Φιντέλ Κάστρο

                         

Μια από τις κορυφαίες πολιτικές φυσιογνωμίες του 20ού αιώνα αποκαλύπτεται

Ο ηγέτης της Κούβας άφησε το στίγμα του στη διεθνή πολιτική σκηνή για περισσότερο από μισό αιώνα, διαδραματίζοντας κεφαλαιώδη ρόλο στις εξελίξεις που σημάδεψαν το νησί.

Ως ένα από τα οικουμενικά σύμβολα της επανάστασης και του ένοπλου αγώνα, ο Κάστρο έμελλε να γίνει προοδευτικά και ένα από τα πλέον αμφιλεγόμενα πρόσωπα του 20ού αιώνα.

Χάρη στον -δικής του έμπνευσης και εκτέλεσης- ανταρτοπόλεμο κατά της χούντας του δικτάτορα Batista, το καθεστώς ανατρέπεται και ο Φιντέλ ορκίζεται πρωθυπουργός, με τη χώρα να του χρωστά σαφώς την επιστροφή στη δημοκρατική διακυβέρνηση.

Ο Κάστρο εκτελεί τα καθήκοντά του μέχρι και το 1976, όταν λόγω των στενών πλέον σχέσεών του με τη Σοβιετική Ένωση στρέφεται στον κομμουνισμό και γίνεται πρόεδρος της «κόκκινης» πια λαϊκής δημοκρατίας, γεγονός που θα εγκαινίαζε μια νέα περίοδο για την τύχη του νησιού.

Ας δούμε λοιπόν από κοντά τα πεπραγμένα του αδιαφιλονίκητου ηγέτη της Κούβας, που τόσο πολύ καθόρισε το μέλλον της…

Πρώτα χρόνια



Ο Fidel Alejandro Castro Ruz γεννιέται στις 13 Αυγούστου 1926 σε χωριό κοντά στο Biran, στην ανατολική επαρχία Oriente της Κούβας, ως το τρίτο από τα έξι παιδιά της οικογένειας. Ο πατέρας του, Angel, ήταν ευκατάστατος ιδιοκτήτης φυτείας ζάχαρης και η μητέρα του, Lina Ruz Gonzalez, δούλευε ως οικιακή βοηθός στην πρώτη σύζυγο του Angel την εποχή που γεννήθηκε ο Φιντέλ.

Μέχρι τα 15 του χρόνια, ο πατέρας του είχε ήδη χωρίσει από τη σύζυγό του και παντρεύτηκε τη μητέρα του, ενώ σε ηλικία 17 ετών θα αναγνωριζόταν επισήμως από τον Angel, παίρνοντας το επίθετο Κάστρο.

Ο Φιντέλ φοιτά στο ιδιωτικό σχολείο των Ιησουιτών και μεγαλώνει μέσα σε ιδιαίτερα ευνοϊκές συνθήκες, την ίδια ώρα που η φτώχεια μαστίζει τον λαό της Κούβας. Προικισμένος νέος, διαπρέπει στα μαθήματα, την ώρα που ασχολείται ενεργά και με τα σπορ.

Ολοκληρώνοντας τη βασική εκπαίδευση, φοιτά στο El Colegio de Belen και αποτελεί μέλος της ομάδας μπέιζμπολ. Μετά την αποφοίτησή του το 1945, ο Κάστρο γίνεται δεκτός στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αβάνας, όταν και θα αρχίσει να ασχολείται ενεργά με την πολιτική, μέσα στο ταραγμένο κλίμα της εποχής: κουβανικός εθνικισμός, αντι-ιμπεριαλισμός και σοσιαλισμός...

Πρώιμες εξεγέρσεις και συλλήψεις



Το 1947, ο Κάστρο παθιάζεται με την έννοια της κοινωνικής δικαιοσύνης: ταξιδεύει στη Δομινικανή Δημοκρατία για να προσχωρήσει στο κίνημα ανατροπής του δικτάτορα Rafael Trujillo: το πραξικόπημα αποτυγχάνει πριν καν ξεκινήσει, το πάθος ωστόσο του Κάστρο για ρεφορμισμό δεν κλονίζεται.

Επιστρέφοντας στα μάθηματά του στο πανεπιστήμιο, προσχωρεί στο Partido Ortodoxo, έναν αντικομμουνιστικό πολιτικό φορέα που επιδιώκει να τα βάλει με την κυβερνητική διαφθορά του νησιού, με πρόταγμα τον εθνικισμό, την οικονομική ανεξαρτησία και την κοινωνική αλλαγή. Ο ηγέτης του κόμματος, Eduardo Chibas, χάνει ωστόσο στις προεδρικές εκλογές του 1948 και αυτοκτονεί.

Το 1948, ο Κάστρο παντρεύεται τη Mirta Diaz Balart, γόνο πλούσιας οικογενείας της Κούβας, και αποκτούν ένα παιδί, τον Fidelito. Ο γάμος φέρνει τον Κάστρο στα μεγάλα σαλόνια του νησιού, την ίδια στιγμή που συντελεί στην κοινωνική και πολιτική δικτύωσή του: αποφασίζει να κατέβει ως υποψήφιος βουλευτής στις επόμενες εκλογές. Το πραξικόπημα ωστόσο του στρατηγού Fulgencio Batista ανατρέπει την κυβέρνηση, με το δημοκρατικό πολίτευμα να αποτελεί πλέον παρελθόν.



Ο Κάστρο βρίσκεται εκτός πολιτικού συστήματος και χωρίς σταθερό εισόδημα για να θρέψει την οικογένειά του: ο γάμος με τη Mirta οδηγείται σε αδιέξοδο και το ζευγάρι χωρίζει το 1955.

Εν τω μεταξύ, ο δικτάτορας Batista ισχυροποιεί στρατιωτικά τη θέση του και γίνεται δεκτός από την οικονομική ελίτ του νησιού, την ίδια ώρα που η κυβέρνησή του αναγνωρίζεται επισήμως από τις ΗΠΑ. Ο Κάστρο δεν μένει άπραγος: με παλιούς συντρόφους από το κόμμα Ortodoxo οργανώνουν επαναστατικό κίνημα: στις 26 Ιουλίου 1953, ο Φιντέλ και 150 περίπου υποστηρικτές του επιτίθενται στους στρατώνες του Moncada στην προσπάθειά τους να ανατρέψουν τον Batista.

Η επίθεση αποτυγχάνει και ο Κάστρο συλλαμβάνεται και καταδικάζεται σε 15 χρόνια φυλάκισης. Η κίνηση ωστόσο συμβάλλει στη δημιουργία κινήματος αντίστασης στη χούντα του Batista και κάνει τον Κάστρο γνωστό στις τέσσερις γωνιές της Κούβας...

Ανταρτοπόλεμος κατά του δικτάτορα



Ο Κάστρο αποφυλακίζεται το 1955 έπειτα από χάρη του καθεστώτος Batista: μεταβαίνει στο Μεξικό, όπου και γνωρίζει τον Ερνέστο «Τσε» Γκεβάρα. Οι δυο τους συλλαμβάνουν νέα στρατηγική για να ανατρέψουν τον δικτάτορα: τον ανταρτοπόλεμο. Ο Γκεβάρα πίστευε ότι μόνο μέσω του ένοπλου αγώνα μπορεί να αλλάξει η κατάσταση στη Λατινική Αμερική, προσχωρεί λοιπόν στους σκοπούς του Κάστρο και γίνεται φυσικά ηγετικό μέλος του αγώνα, συντελώντας ταυτόχρονα στη διαμόρφωση της επαναστατικής σκέψης του Φιντέλ.

Στις 2 Δεκεμβρίου 1956, ο Κάστρο επιστρέφει στην Κούβα με 81 αντάρτες στο πλευρό του, σύντομα ωστόσο το καθεστώς Batista θα σκότωνε ή θα έπιανε αιχμαλώτους τους περισσότερους από τους ρέμπελους. Ο Κάστρο, ο αδερφός του Ραούλ και ο Τσε καταφέρνουν να διαφύγουν στα βουνά: ανασυγκροτείται, συγκεντρώνει πολυάριθμους αντιφρονούντες στο πλευρό του και για τα δύο επόμενα χρόνια επιδίδεται σε δριμύ αντάρτικο πόλεων κατά της δικτατορίας.

Στις απομονωμένες ορεινές κοινότητες του νησιού, συγκροτεί την παράλληλη κυβέρνησή του, αναδιοργανώνει ριζικά την αγροτική παραγωγή και ελέγχει μια σειρά από επαρχίες, μέσω γεωργικής και παραγωγικής μεταρρύθμισης.



Το 1958 είναι πλέον έτοιμος να τα βάλει με το καθεστώς: οδηγεί τις δυνάμεις του σε πετυχημένες στρατιωτικές εκστρατείες σε όλη την επικράτεια της Κούβας και καταφέρνει να ελέγξει στρατηγικά σημεία και πόλεις-κλειδιά. Ο λαός, ακούγοντας για τις επιτυχίες των ανταρτών, εξεγείρεται κατά του καθεστώτος, την ίδια στιγμή που μεγάλα τμήματα του στρατού λιποτακτούν: η κυβέρνηση Batista καταρρέει και οι προσπάθειες του Κάστρο έχουν διαδραματίσει σημαίνοντα ρόλο. Τον Ιανουάριο του 1959, ο Batista καταφεύγει στη Δομινικανή Δημοκρατία, με τον 32χρονο Κάστρο να ολοκληρώνει την πετυχημένη απόπειρα ανατροπής της χούντας.

Νέα κυβέρνηση ορκίζεται, με πρωθυπουργό τον Jose Miro Cardona, η οποία λαμβάνει σύντομα την «ευλογία» των ΗΠΑ. Ο Κάστρο γίνεται δεκτός με επευφημίες στην Αβάνα και παίρνει τη θέση του διοικητή των στρατιωτικών δυνάμεων. Τον Φεβρουάριο ωστόσο του 1959 ο Miro παραιτείται ξαφνικά και ο Κάστρο ορκίζεται πρωθυπουργός...

Στροφή στον κομμουνισμό



Ο Κάστρο εφαρμόζει εκτεταμένες μεταρρυθμίσεις εθνικοποιώντας εργοστάσια και φυτείες, στην προσπάθειά του να αποτινάξει την οικονομική εξάρτηση του νησιού από τις ΗΠΑ: ισχυρές αμερικανικές επιχειρήσεις νιώθουν τους κλυδωνισμούς από την πολιτική του Κάστρο, με τις σχέσεις των δύο χωρών να γίνονται τεταμένες.

Ο Κάστρο αρνείται σθεναρά τον χαρακτηρισμό «κομμουνιστής», παρά το γεγονός ότι στα μάτια των πολιτικών και επιχειρηματικών κύκλων της Αμερικής οι πρακτικές του ομοιάζουν με το αντίστοιχο σταλινικό μοντέλο ανάπτυξης και διακυβέρνησης. Τον Απρίλιο του 1959, ο Κάστρο επισκέπτεται την Αμερική, ο πρόεδρος Αϊζενχάουερ αρνείται ωστόσο να συναντηθεί μαζί του.

Επιστρέφοντας στην Κούβα, υπογράφει τον Μάιο τον μεταρρυθμιστικό αγροτικό νόμο, ο οποίος περιόριζε δραστικά το μέγεθος της γης που μπορούσε να κατέχει κάποιος και απαγόρευε ρητά την κατοχή γης σε μη κουβανούς υπηκόους. Ο σκοπός του ήταν να δημιουργηθεί μια τάξη ανεξάρτητων καλλιεργητών, αυτό που θα πετύχαινε ωστόσο το πρόγραμμά του ήταν το πέρασμα της ιδιοκτησίας στο κράτος: οι αγρότες ήταν πλέον κρατικοί υπάλληλοι. Μέχρι το τέλος του 1959, η επανάσταση του Κάστρο είχε γίνει αντιδραστική: εκκαθαρίσεις σε στρατιωτικούς ηγέτες και καταπίεση κάθε απόπειρας κριτικής από τον Τύπο.

Την ίδια εποχή, η κυβέρνηση Κάστρο αρχίζει να συνάπτει σχέσεις με τη Σοβιετική Ένωση: περισσότεροι από 100 ισπανόφωνοι σύμβουλοι στέλνονται από τη Ρωσία στην Κούβα για να βοηθήσουν στην οργάνωση της στρατιωτικής άμυνας της χώρας. Τον Φεβρουάριο του 1960, υπογράφει εμπορική συμφωνία αγοράς σοβιετικού πετρελαίου και εγκαθιδρύει διπλωματικές σχέσεις. Τα αμερικανικά διυλιστήρια στο νησί αρνούνται να επεξεργαστούν το πετρέλαιο και ο Κάστρο τα απαλλοτριώνει. Ως αντίποινα, οι ΗΠΑ κόβουν την εισαγωγή ζάχαρης από την Κούβα: οι σχέσεις των δύο χωρών μυρίζουν πλέον μπαρούτι, γεγονός που θα κρατούσε δεκαετίες…

Διπλωματική, ανθρωπιστική και πυρηνική κρίση



Η χρονιά του 1961 θα αποδεικνυόταν καθοριστική για τις σχέσεις του Κάστρο με τις ΗΠΑ: στις 3 Ιανουαρίου, ο πρόεδρος Αϊζενχάουερ διακόπτει τις διπλωματικές σχέσεις της χώρας του με την Κούβα, ενώ στις 16 Απριλίου ο Φιντέλ κηρύττει την Κούβα σοσιαλιστικό κράτος.

Την επόμενη ακριβώς μέρα, 1.400 κουβανοί πρόσφυγες -υπό τις ευλογίες των ΗΠΑ- εισβάλουν στον Κόλπο των Χοίρων σε μια προσπάθεια να ανατρέψουν το καθεστώς Κάστρο. Η επιχείρηση στέφεται από αποτυχία: 400 σκοτώνονται και οι υπόλοιποι 1.000 αιχμαλωτίζονται. Παρά το γεγονός ότι οι ΗΠΑ αρνήθηκαν κάθε εμπλοκή, οι Κουβανοί είχαν εκπαιδευτεί από τη CIA και έφεραν αμερικανικά όπλα, ενώ αργότερα θα αποδεικνυόταν ότι οι ΗΠΑ σχεδίαζαν πραξικόπημα κατά του Κάστρο ήδη από τον Οκτώβριο του 1959.

Ο Κάστρο εξοργισμένος ανακοινώνει την 1η Μαΐου το τέλος της δημοκρατικής περιόδου και καταφέρεται κατά του αμερικανικού ιμπεριαλισμού. Στο τέλος του χρόνου, ο Φιντέλ ονομάζει τον εαυτό του μαρξιστή-λενινιστή δηλώνοντας πως η κυβέρνησή του υιοθετεί πλέον το κομμουνιστικό μοντέλο οικονομίας και διακυβέρνησης. Στις 7 Φεβρουαρίου 1962, οι ΗΠΑ επιβάλουν οικονομικό εμπάργκο στην Κούβα, το οποίο ισχύει μέχρι και σήμερα, την ώρα που ο Κάστρο ισχυροποιεί τους δεσμούς του με τη Σοβιετική Ένωση δεχόμενος οικονομική, στρατιωτική και εξοπλιστική βοήθεια.

Τον Οκτώβριο του 1962, η αυξανόμενη εξάρτηση του Κάστρο από τη Ρωσία θα έφερνε τον κόσμο στα πρόθυρα πυρηνικού πολέμου: θέλοντας να αποτρέψει ενδεχόμενη αμερικανική εισβολή στο νησί, ο σοβιετικός ηγέτης Νικήτα Χρουστσόφ συλλαμβάνει την ιδέα της ατομικής θωράκισης της Κούβας, τοποθετώντας πυραύλους με πυρηνικές κεφαλές στο νησί. Ο πρόεδρος Κένεντι απαντά με απειλές, ενώ στις ταραχώδεις μέρες που θα ακολουθούσαν ένας πυρετός διαβουλεύσεων θα έφερνε τη λύση: ο Χρουστσόφ συμφωνεί να αποσύρει τα πυρηνικά από το νησί με την ταυτόχρονη διαβεβαίωση του Κένεντι ότι οι ΗΠΑ δεν θα επιτεθούν στην Κούβα. Ο Κάστρο μένει ταπεινωμένος, καθώς οι δύο υπερδυνάμεις τον άφησαν έξω από το παιχνίδι…

Η Κούβα στα χρόνια του Κάστρο



Ο Κάστρο δεν μένει άπραγος για καιρό: το 1965 συγχωνεύει το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κούβας με τις επαναστατικές του οργανώσεις, θέτοντας τον εαυτό του επικεφαλής του κόμματος. Μέσα σε λίγα χρόνια θα ξεκινήσει την περίφημη εκστρατεία του για την υποστήριξη των ένοπλων αγώνων κατά του ιμπεριαλισμού τόσο στη Λατινική Αμερική όσο και την Αφρική. Το 1966 ιδρύει την οργάνωση αλληλεγγύης Ασίας-Αφρικής-Λατινικής Αμερικής για την περαιτέρω προώθηση της επανάστασης στις τρεις ηπείρους.

Στη δεκαετία του 1970, ο Κάστρο δηλώνει έμπρακτα την υποστήριξή του στον Τρίτο Κόσμο παρέχοντας στρατιωτική βοήθεια σε Αγκόλα, Αιθιοπία και Υεμένη, διαταράσσοντας τις σχέσεις του με τη Σοβιετική Ένωση, τον βασικό χρηματοδότη της Κούβας: η κουβανική οικονομία αρχίζει να αντιμετωπίζει προβλήματα.

Όσο για την αμερικανική συμφωνία για μη επίθεση στην Κούβα, δεν απέκλειε φυσικά την προσπάθεια ανατροπής του Κάστρο με άλλους τρόπους: πολυάριθμες δολοφονικές απόπειρες της CIA εναντίον του λαμβάνουν χώρα (638 συνολικά, αν πιστέψουμε την κουβανική αντικατασκοπεία, 7-8 αν δεχτούμε τα απόρρητα έγγραφα της CIA), με τον Κάστρο να βγαίνει κάθε φορά σώος και αβλαβής. Φέρεται να δηλώνει ότι αν το να γλιτώνεις από δολοφονικές ενέργειες εναντίον σου ήταν ολυμπιακό άθλημα, ο ίδιος θα ήταν ο αδιαφιλονίκητος χρυσός ολυμπιονίκης!



Η διακυβέρνηση Κάστρο πιστώνεται με το γεγονός ότι ίδρυσε 10.000 νέα σχολεία αυξάνοντας τον αλφαβητισμό του πληθυσμού στο 98%. Οι Κουβανοί απολάμβαναν ένα από τα πλέον προωθημένα συστήματα υγείας του κόσμου, το οποίο θα έριχνε την παιδική θνησιμότητα στο 1,1%. Οι πολιτικές ελευθερίες είχαν ωστόσο περισταλεί καθοριστικά: τα εργατικά σωματεία έχασαν το δικαίωμα για απεργία, την ίδια στιγμή που οι ανεξάρτητες εφημερίδες έκλεισαν μονομιάς.

Χιλιάδες Κουβανοί εγκατέλειψαν τη χώρα σε κάθε ευκαιρία, με την καθοριστική στιγμή να συμβαίνει το 1980, όταν ο Κάστρο επέτρεψε στους κουβανούς αυτοεξόριστους που είχαν καταφύγει στο Μαϊάμι να μεταβούν στο νησί για να μαζέψουν τις οικογένειές τους. Φεύγοντας, δεν παρέλειψε να βάλει στα καράβια του γυρισμού και όλους τους κοινωνικά ανεπιθύμητους, από αντιφρονούντες μέχρι και ποινικούς κρατουμένους. Ο αριθμός των Κουβανών που εγκατέλειψαν την Κούβα το 1980 άγγιξε τις 120.000.

Κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης



Με την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού στη Ρωσία, η οικονομία της Κούβας μπήκε σε μεγάλες περιπέτειες. Η εισαγωγή φτηνού πετρελαίου και η θερμή υποδοχή της σοβιετικής αγοράς στην κουβανική ζάχαρη (και σε μια σειρά ακόμα από προϊόντα του νησιού), έπαιρναν απρόοπτο τέλος, εκτοξεύοντας την ανεργία στα ύψη, καθώς και τον πληθωρισμό: η συρρίκνωση της κουβανικής οικονομίας θα εξαφάνιζε προοδευτικά περί το 85% της αγοράς της.

Ο Κάστρο ανταπαντά στην καταστροφή με την υιοθέτηση ενός ημι-ελεύθερου μοντέλου αγοράς, ενθαρρύνοντας ταυτόχρονα τις ξένες επενδύσεις στο νησί. Νομιμοποιεί το αμερικανικό δολάριο και καλωσορίζει τον τουρισμό. Επισκέπτεται τις ΗΠΑ το 1996 και καλεί τους κουβανούς πρόσφυγες να επιστρέψουν στη χώρα τους και να ανοίξουν επιχειρήσεις.

Το 2001, μετά την εκτεταμένη καταστροφή που άφησε πίσω του ο τυφώνας Μισέλ, ο Φιντέλ αρνείται την αποστολή αμερικανικής ανθρωπιστικής βοήθειας, αντιπροτείνοντας την αγορά τροφίμων από τις ΗΠΑ. Η κυβέρνηση Μπους συμφωνεί και οι διαπραγματεύσεις έχουν αίσιο τέλος. Με τα αποθέματα πετρελαίου της Κούβας να εξαντλούνται ωστόσο σε επικίνδυνο βαθμό, ο Κάστρο αναγκάζεται να κλείσει 118 εργοστάσια του νησιού, στέλνοντας παράλληλα εκατοντάδες κουβανούς γιατρούς στη Βενεζουέλα με αντάλλαγμα φτηνό πετρέλαιο…

Τελευταία χρόνια



Από τα τέλη της δεκαετίας του 1990, φήμες άρχισαν να διαδίδονται ευρέως για την υγεία του Φιντέλ: τα πολυάριθμα προβλήματα υγείας του κουβανού ηγέτη στα χρόνια που προηγήθηκαν θα κατέληγαν τον Ιούλιο του 2006 σε εσπευσμένη εισαγωγή του στο νοσοκομείο με γαστρεντερική αιμορραγία.

Ο Κάστρο ονομάζει τον αδελφό του Ραούλ προσωρινό ηγέτη της Κούβας, καθώς τον είχε επιλέξει επισήμως ως διάδοχό του ήδη από το 1997. Από την εγχείρισή του και έκτοτε, ο Φιντέλ αποσύρεται από την ενεργό δράση.

Στις 19 Φεβρουαρίου 2008, ο 81χρονος πλέον Φιντέλ εγκαταλείπει μόνιμα το τιμόνι της χώρας εξαιτίας της επιδείνωσης της υγείας του, παραδίδοντας την εξουσία στον 76χρονο Ραούλ. Τον Απρίλιο του 2011, παραιτείται και από τη θέση του στο Κομμουνιστικό Κόμμα της Κούβας: ο Ραούλ Κάστρο κερδίζει τις αρχαιρεσίες στο κόμμα και εκλέγεται νέος γενικός γραμματέας.



Από την επίσημη απόσυρσή του από τα πολιτικά τεκταινόμενα της Κούβας, ο Φιντέλ ανέλαβε τη συγγραφή μιας στήλης με τα απομνημονεύματα και τις απόψεις του: τον Ιανουάριο του 2012, ένας καταιγισμός από άρθρα του Κάστρο δημοσιεύονται, δίνοντας τέλος στις φήμες που τον ήθελαν ανήμπορο.

Παρά το γεγονός ότι δεν ασχολείται πλέον με την πολιτική καθημερινότητα της Κούβας, η τεράστια πολιτική επιρροή του, τόσο στο εσωτερικό όσο και τη διεθνή πολιτική σκηνή, δεν έχει κοπάσει. Συνεχίζει να συναντιέται με πολιτικούς ηγέτες που επισκέπτονται την Κούβα, όπως με τον Αχμαντινετζάντ το 2012, ενώ ακόμα και ο Πάπας Βενέδικτος επιδίωξε να τον συναντήσει στο τέλος της περιοδείας του στο νησί, τον Μάρτιο του 2012…