Η καλλονή βασίλισσα της Αιγύπτου Νεφερτίτη

                      

Το διαχρονικό σύμβολο της αρχαίας ομορφιάς που μισήθηκε όσο λίγοι

Η ωραιότερη γυναίκα της αρχαίας Αιγύπτου και -κατά τον θρύλο- και ολόκληρης της αρχαιότητας, η μοναδική «βασίλισσα του Νείλου», σπέρνει έριδες και ταραχές εδώ και 3.500 χρόνια.

Με όνομα που σήμαινε «Η ωραία έχει φτάσει», η εκλεκτή βασίλισσα της Αμάρνα, ιέρεια του θεού Ατόν και σύζυγος του αιρετικού φαραώ Ακενατόν έζησε σε μια ταραγμένη περίοδο για το παντοδύναμο βασίλειο του αρχαίου κόσμου.

Φιλόδοξη και αλαζονική προσωπικότητα, κυνήγησε με τον σύζυγό της Ακενατόν τη χίμαιρα ενός νέου θεού, προκαλώντας συγκρούσεις και μίση στη χώρα της. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Νεφερτίτη δεν ήταν καθόλου αγαπητή στον λαό, γεύτηκε ωστόσο τη ζωή μέχρι το μεδούλι της: δόξα, χλιδή, έρωτες, κραιπάλη, αποθέωση, αλλά και διωγμούς, ταπεινώσεις και εξαθλίωση.

Η εντυπωσιακή και αντιφατική ζωή της στο πλευρό του πλέον αμφιλεγόμενου φαραώ της 18ης δυναστείας του Νέου Βασιλείου της Αιγύπτου, του Αμενόφη Δ' (που ο ίδιος μετονομάστηκε σε Ακενατόν, από το όνομα του νέου θεού που καθιέρωσε στην Αίγυπτο, του Ατόν), μέτρησε μια σειρά από επεισόδια που τη μετέτρεψαν σε θρύλο της αρχαιότητας.

Το βασιλικό ζεύγος έχτισε μια νέα πρωτεύουσα της Αιγύπτου, την Ακετατόν, την οποία αφιέρωσαν στον νέο θεό του ηλίου, καταργώντας το παλιό πάνθεο, απομακρύνοντας τους ιερείς του Άμμωνος και επιβάλλοντας τελικά μια νέα -μονοθεϊστική- λατρεία!

Η γοητευτική και χαρισματική Νεφερτίτη, προσηλωμένη καθώς είναι στην απόκτηση του πολύτιμου διαδόχου, δεν δίνει την απαραίτητη προσοχή στις συνωμοσίες που εξυφαίνουν πίσω από την πλάτη της πολιτικοί και θρησκευτικοί κύκλοι και η τύχη της σφραγίζεται από τη νέα λατρεία που θέλησε να επιβάλει: τόσο αυτή όσο και ο φαραώ εξαφανίστηκαν μυστηριωδώς, όπως και τα κείμενα που τους αφορούσαν.

Η ωραία της Αιγύπτου είχε μάλιστα πρωτοφανή εξουσία για σύζυγο βασιλιά και ενδεχομένως να παρέμεινε κυρίαρχος της Αιγύπτου ακόμα και μετά τον θάνατό του άντρα της, μέχρι τη βραχύβια βασιλεία του Τουταγχαμόν, του νεαρού πρίγκιπα ο ασύλητος τάφος του οποίου συγκλόνισε την παγκόσμια αρχαιολογική κοινότητα στις αρχές του προηγούμενου αιώνα.

Και βέβαια τέτοιος είναι ο αντίκτυπός της στον κόσμο που η περίφημη προτομή της από ασβεστόλιθο που ανακαλύφθηκε το 1912 στα ερείπια της κατοικίας του διάσημου τεχνίτη Τούθμοση θεωρείται πια το αρχαίο ισοδύναμο της αναγεννησιακής Μόνα Λίζα! Γερμανία και Αίγυπτος έχουν επιδοθεί σε μια πρωτοφανή και μακρά διαμάχη για την κατοχή της προτομής της βασίλισσας Νεφερτίτης, ηλικίας 3.400 ετών, σε μια φιλονικία περί ιδιοκτησίας που αποτελεί πλέον μια από τις πλέον πολύκροτες υποθέσεις στον χώρο των κλεμμένων αρχαιοτήτων.

Όσο για τη μούμια της Νεφερτίτης που δεν βρέθηκε ποτέ, οι περισσότεροι αρχαιολόγοι θεωρούν ότι μάλλον έχει καταστραφεί εδώ και αιώνες, καθώς η πανέμορφη βασίλισσα δεν είχε καθόλου υψηλές μετοχές στον λαό, αφού είχε θεωρηθεί αιρετική ανατρέποντας την τάξη θεών, ναών και ιερέων. Πιθανότατα όλα της τα ίχνη εξαφανίστηκαν μετά τον θάνατό της. Η προτομή της παραμένει πάντως μια από τις πλέον αναγνωρίσιμες παγκοσμίως εικόνες της αρχαίας Αιγύπτου...

Πρώτα χρόνια και μυστηριώδης καταγωγή



Η Νεφερτίτη γεννιέται γύρω στο 1370 π.Χ., αν και δεν είναι πολλά γνωστά για τα παιδικά της χρόνια, ούτε και υπάρχει φυσικά ιστορική και αρχαιολογική συναίνεση. Με όνομα που στα αρχαία αιγυπτιακά σήμαινε «Η ωραία έχει φτάσει», οι ιστορικοί θεωρούν ότι αυτό υποδεικνύει ότι η καταγωγή της πρέπει να ήταν εκτός Αιγύπτου, κάτι που τοποθετεί τη Νεφερτίτη πριγκίπισσα γειτονικού βασιλείου.

Άλλη δημοφιλής θεωρία τη θέλει κόρη ανώτατου αξιωματούχου της Αιγύπτου, κάτι που φαίνεται να επιβεβαιώνεται από τον κανονισμένο γάμο της με τον νεαρό πρίγκιπα της Αιγύπτου, γιο του φαραώ Αμενόφη Γ', και κατοπινό Αμενόφη Δ'.



Όπως κι αν έχει το πράγμα, η πανέμορφη Νεφερτίτη παντρεύεται πράγματι τον αιρετικό διάδοχο του αιγυπτιακού στέμματος, με σκοπό μάλιστα να τον αποτρέψει από τον παραλογισμό της νέας θρησκείας που άρχισε να λατρεύει ο νεαρός δελφίνος. Η ημερομηνία του γάμου τους δεν είναι γνωστή, πρέπει πάντως να συνέβη όταν η Νεφερτίτη ήταν 15 ετών...

Κοινή βασιλεία



Από αναπαραστάσεις της εποχής, βλέπουμε τη Νεφερτίτη να παρουσιάζεται με προνόμια που αφορούσαν μέχρι τότε αποκλειστικά στους φαραώ, γεγονός που υποδεικνύει στην αρχαιολογική συλλογιστική ότι η ίδια πρέπει να είχε αυξημένες αρμοδιότητες δίπλα στον σύζυγό της, φαραώ Ακενατόν, όταν αυτός ανήλθε στην εξουσία το 1336 π.Χ.

Επίσης, από τις ασυνήθιστες αναπαραστάσεις που απεικονίζουν το βασιλικό ζεύγος, τους βλέπουμε ακόμα και να φιλιούνται ή να καβαλούν το άρμα μαζί, κάτι που αποκαλύπτει τόσο τον μεγάλο έρωτα και θαυμασμό που έτρεφε προς τη βασίλισσα ο φαραώ όσο και τους πολλαπλούς ρόλους που διατηρούσε η Νεφερτίτη στην ηγεμονία της στον θρόνο της Αιγύπτου.



Η Νεφερτίτη χάρισε στον φαραώ έξι (ή εφτά, σύμφωνα με άλλες πηγές) κόρες, όχι όμως τον πολυπόθητο γιο που θα γινόταν διάδοχος της δυναστείας του. Ο κατοπινός φαραώ Τουταγχαμόν φέρεται να μην ήταν γιος της πρώτης τη τάξει βασίλισσας, αλλά παιδί μιας εκ των άλλων συζύγων του αιγύπτιου μονάρχη.



Η προτίμηση που έδειχνε πάντως ο φαραώ στη βασίλισσά του φανερώνεται από επιγραφή που έχει ανασυρθεί από την πόλη Ακενατόν και γράφει: «Η κληρονόμος, μεγάλη σε πλεονεκτήματα, κυρία των χαρίτων, γλυκιά του έρωτα, οικοδέσποινα του Νότου και του Βορρά, ωραία στο πρόσωπο, που το κοσμούν τα δυο φτερά. Αγαπημένη του ζωντανού Ατόν, η πρώτη σύζυγος του βασιλιά, που την αγαπά. Κυρία των Δύο Γαιών. Ανυπέρβλητη του έρωτα, Νεφερτίτη, που ζει στην αιωνιότητα για πάντα»...

Η λατρεία του μονοθεϊσμού



Η Νεφερτίτη όχι μόνο δεν κατάφερε να αλλάξει μυαλά στον φαραώ αλλά τον ακολούθησε στη νέα λατρεία που εμπνεύστηκε, του θεού του ήλιου Ατόν! Ο πολυθεϊσμός της Αιγύπτου τέθηκε στο περιθώριο, οι ιερείς έχασαν τα προνόμιά τους και όλα άλλαξαν, θρησκευτικώς μιλώντας: η νέα ιερή μυθολογία αναγνώριζε ως μόνο θεό τον Ατόν (δεν πρέπει να συγχέεται με τον παραδοσιακό θεό του ήλιου, τον Αμών-Ρα), απορρίπτοντας το πολυθεϊστικό σύμπαν του πανάρχαιου βασιλείου.



Από τη στήλη της Ακενατόν μαθαίνουμε ότι ήταν στον τέταρτο χρόνο της βασιλείας του Αμενόφη Δ' όταν ο φαραώ αποφάσισε να αλλάξει την πρωτεύουσα του βασιλείου του, χτίζοντας τη μεγαλοπρεπή πόλη Ακενατόν (σημερινή Ελ-Αμάρνα). Από την ίδια στήλη πληροφορούμαστε ότι την επόμενη χρονιά ο φαραώ άλλαξε το όνομά του σε Ακενατόν, ως φόρο τιμής στον Ατόν, γεγονός που φανερώνει ότι η νέα θρησκεία είχε ήδη καθιερωθεί.



Ο ρόλος της Νεφερτίτης σε όλα αυτά καθοριστικός: ο φαραώ και η βασίλισσα κυβερνούν από κοινού, μαζί ανατρέπουν το παλιό πάνθεο, μαζί εμπνέονται την υπόσταση του καινούριου θεού και μαζί σχεδιάζουν τη νέα πρωτεύουσα. Από κοινού, το διασημότερο βασιλικό ζεύγος της Αιγύπτου βάζει σκοπό να αλλάξει τα πάντα, θέτοντας σε μεγάλες περιπέτειες τη Χώρα του Μεγάλου Ποταμού.



Αμφότεροι αρχιιερείς της νέας θρησκείας, μετακομίζουν στην Ακενατόν και την κάνουν κέντρο της Αιγύπτου, που στα χρόνια του Ακενατόν είχε αγγίξει τον κολοφώνα της ακμής και της δύναμής της. Ο φαραώ βρίσκεται όμως σε διαρκή πόλεμο με τους παλιούς θεούς και το πανίσχυρο ιερατείο, το οποίο τον υπονομεύει και συνωμοτεί εναντίον του περιμένοντας την κατάλληλη ευκαιρία να τον ανατρέψει.



Οι αξιωματούχοι αισθάνονται εξάλλου ανασφαλείς με έναν φαραώ που αδιαφορεί παντελώς για τους εξωτερικούς εχθρούς της Αιγύπτου, οι οποίοι την απειλούν πια από παντού. Με τον Ακενατόν και τη Νεφερτίτη η Αίγυπτος, παρά τη δύναμή της, μοιάζει να παραπαίει ακροβατώντας στη χίμαιρα και την τραγωδία...

Μυστηριώδης εξαφάνιση



Ήταν στον 13ο (ή 14ο, κατά άλλες πηγές) χρόνο της κοινής τους βασιλείας όταν το ηγεμονικό ζεύγος εξαφανίζεται μυστηριωδώς από τα γραπτά και τις απεικονίσεις. Από το 1336 π.Χ. τα ίχνη τους χάνονται μαγικά: δεν υπάρχουν πια αναφορές για τη Νεφερτίτη και τον Ακενατόν, σαν να άνοιξε η γη να τους κατάπιε!



Για την τύχη του βασιλικού ζεύγους ερίζουν οι ιστορικοί και οι θεωρίες δίνουν και παίρνουν. Σύμφωνα με μια άποψη, η κακή δημόσια εικόνα του βασιλικού ζεύγους οδήγησε στην ανατροπή τους και την οριστική εξαφάνιση κατόπιν όλων των πηγών που αφορούσαν στις τύχες τους: ο Ατόν αποκαθηλώθηκε και ο Αμών-Ρα επέστρεψε ως ο κυρίαρχος θεός του αιγυπτιακού πολυθεϊσμού. Κι έτσι το εξεγερμένο πλήθος, υποδαυλισμένο από το συνωμοτικό ιερατείο, κατέστρεψε ολόκληρη την πρωτεύουσα Ακετατόν και τις απεικονίσεις του βασιλικου ζεύγους, κάτι που μπορεί να ανασυγκροτηθεί από τα ερείπια της Αμάρνα. Ο λαός δεν άφησε πέτρα για πέτρα, ώστε να σβηστούν όλες οι αναμνήσεις από την «καταραμένη πρωτεύουσα» του αιρετικού φαραώ.



Άλλοι πάλι θέλουν τη Νεφερτίτη να εξορίζεται στο Βόρειο Παλάτι της Αμάρνα και τον Ακενατόν να την αλλάζει με μια από τις δευτερεύουσες βασιλικές συζύγους του, πιθανότατα αυτή που του χάρισε τον διάδοχο Τουταγχαμόν.

Η δεύτερη αυτή θεωρία έχει αποκτήσει σήμερα μεγάλο ιστορικό έρεισμα, αν και οι επιστήμονες θεωρούν ότι η Νεφερτίτη πρέπει να πέθανε πριν αντικατασταθεί στη φαραωνική καρδιά με έτερη σύζυγο. Τέλος, σε μια από τις λιγότερο πιθανές αλλά εξίσου κραταιές θεωρίες για την τύχη της, η Νεφερτίτη φαίνεται να αναλαμβάνει τη ηνία της Αιγύπτου στο σύντομο χρονικό διάστημα που μεσολάβησε από τον θάνατο του συζύγου της μέχρι την ενθρόνιση του Τουταγχαμόν.



Και σε μια δραματικότερη τροπή αυτής της θεωρίας, η Νεφερτίτη φαίνεται να λαμβάνει ανδρική ταυτότητα στην όλη υπόθεση! Κι έτσι ο νεαρός φαραώ Smenkhkare, που βασίλεψε αμέσως μετά τον Ακενατόν για σύντομο διάστημα, δεν ήταν γιος του, αλλά η ίδια η Νεφερτίτη, που ανέλαβε την εξουσία και διοικούσε πια το βασίλειο ως άντρας, ίση μεταξύ ίσων.



Όποια κι αν ήταν η τύχη της όμως, το γεγονός ότι η Νεφερτίτη ήταν μια από τις πλέον ισχυρές γυναίκες που πέρασαν ποτέ από βασιλικό θρόνο παραμένει. Ο σύζυγός της άλλωστε μπήκε σε μεγάλο κόπο να αποδείξει ότι τη θεωρούσε ισάξιά του, έναν ικανό συγκυβερνήτη δηλαδή για το παραπαίον καράβι της Αιγύπτου.



Δεν είναι εξάλλου καθόλου τυχαίο ότι υπάρχουν απεικονίσεις της που την παρουσιάζουν ακόμα και να φορά το στέμμα του φαραώ! Σε άλλες πάλι απαθανατίζεται να κατατροπώνει τους εχθρούς της Αιγύπτου στη μάχη, παραστάσεις που αφορούσαν αποκλειστικά σε φαραώ και όχι σε πρώτες κυρίες.

Η μούμια της Νεφερτίτης δεν εντοπίστηκε ποτέ...