Τα αδέλφια της κινηματογραφίας Ογκίστ και Λουί Λιμιέρ

 

Οι πιονέροι του σινεμά που δημιούργησαν την 7η τέχνη!

Φωτογράφοι, χημικοί, εργοστασιάρχες, εφευρέτες, δεν είναι λίγοι οι τίτλοι που κατέχουν οι περίφημοι αδελφοί του σινεμά, αν και το μεγαλύτερό τους επίτευγμα δεν είναι άλλο από τη γέννηση του κινηματογράφου!

Με βάση πάντως τις πηγές, αν ενημερώνεται δηλαδή κανείς για τη δημιουργία του σινεμά από αμερικανικά ή ευρωπαϊκά μέσα, άλλοτε φιγουράρει ο Έντισον και άλλοτε οι αδελφοί Λιμιέρ ως γεννήτορες της νέας τέχνης.

Και βέβαια η αλήθεια βρίσκεται κάπου στη μέση: γιατί μπορεί μεν το περίφημο «Kinetoscope» του αμερικανού εφευρέτη Τόμας Έντισον να υπήρχε στον κόσμο 4 ολόκληρα χρόνια πριν από την αντίστοιχη εφεύρεση των γάλλων πιονέρων Λιμιέρ, ήταν όμως η δική τους συνεισφορά, το «Cinematographe», που θα έκανε το σινεμά δημόσιο θέαμα!

Κι αν για τους αμερικανούς ιστορικούς ο Έντισον φιγουράρει ως ο «πατέρας του κινηματογράφου», είναι οι γάλλοι εφευρέτες που μετέτρεψαν τη νέα τεχνική δυνατότητα σε 7η τέχνη, όχι μόνο εξελίσσοντας την πρώιμη και εν πολλοίς περιορισμένη εφεύρεση του Έντισον, αλλά παράγοντας και τα πρώτα (1.500!) ταινιάκια που θα έβλεπε ποτέ το κοινό στη σκοτεινή αίθουσα. Τόσο τεχνικά όσο και καλλιτεχνικά, η συνεισφορά τους στο σινεμά είναι σαφώς μεγαλύτερη.

Οι Ογκίστ και Λουί Λιμιέρ έκαναν βέβαια πολλά περισσότερα από το να ανακαλύψουν «απλώς» την κινούμενη εικόνα: βελτίωσαν τα φωτογραφικά μέσα και τις εμφανιστικές διαδικασίες της εποχής (τέλη 1800-αρχές 1900), παράγοντας μετρήσιμα και ποιοτικά αποτελέσματα που ήταν τόσο πρακτικά ώστε να έχουν εμπορική αξία.

Η νέα «ξηρή» φωτογραφική πλάκα που ανέπτυξαν οδήγησε στο περίφημο εργοστάσιό τους στη Λυών με τα φωτογραφικά είδη, με τους ασίγαστους εφευρέτες να ασχολούνται κατόπιν με λιγότερο βιώσιμα πειράματα, όπως η πρωτοποριακή έγχρωμη φωτογραφία, την οποία έκαναν πιο ραφινάτη και ποιοτική (η έγχρωμη φωτογραφική πλάκα των Λιμιέρ, που θα έμενε γνωστή ως «Μέθοδος Autochrome», χρησιμοποιούταν εξάλλου μέχρι και τη δεκαετία του 1930), και η κινούμενη εικόνα φυσικά, κατασκευάζοντας το πρώτο σύστημα προβολής που επέτρεπε τη μαζική παρακολούθηση του φιλμ.

Κι έτσι, παρά την περίφημη ατάκα του Ογκίστ ότι «το σινεμά είναι μια εφεύρεση χωρίς μέλλον», οι ίδιοι το έκαναν δημόσιο θέαμα, εκεί στα τέλη του 1895, με τις μνημειώδεις σήμερα ανοιχτές προβολές τους σε παρισινό καφέ. Ήταν πράγματι η πρώτη δημόσια προβολή ταινίας σε πανί (κι αυτό γιατί το σύστημα του Έντισον απαιτούσε τεχνικά βοηθήματα και μπορούσε αποκλειστικά ένας κάθε φορά να παρακολουθήσει το προβαλλόμενο υλικό)!

Και βέβαια, μέσα από τα ταινιάκια των 90 δευτερολέπτων με τις καθημερινές σκηνές που παρήγαν αφειδώς στα πρώτα αυτά χρόνια του σινεμά, είναι αναγκαστικά και οι πρώτοι σκηνοθέτες του κόσμου. Και μετά την περίφημη μηχανή τους που γέννησε μια τέχνη, ο Ογκίστ αφιερώθηκε αποκλειστικά στην έρευνα ιατρικών θεμάτων(!) και ο Λουί σκάρωσε χιλιάδες μέτρα κινηματογραφικού υλικού, αλλά και πολλές ακόμα φωτογραφικές εφευρέσεις...

Πρώτα χρόνια



Ο Ογκίστ Μαρί Λουί Λιμιέρ γεννιέται στις 19 Οκτωβρίου 1862 στην Μπεσανσόν της Γαλλίας και δύο χρόνια αργότερα έρχεται στη ζωή ο μικρός αδελφός και παντοτινός συνεργάτης του, Λουί Ζαν Λιμιέρ (5 Οκτωβρίου 1864). Η οικογένεια του περίφημου φωτογράφου της εποχής Κλοντ-Αντουάν είχε τρία ακόμα παιδιά και όλα τους είχαν επηρεαστεί από την καλλιτεχνική φλέβα και τα τεχνολογικά ενδιαφέροντα του ζωγράφου και πολυβραβευμένου φωτογράφου Αντουάν Λιμιέρ.



Το 1860 λοιπόν ο πατέρας ανοίγει το δικό του φωτογραφικό στούντιο στην Μπεσανσόν και σύντομα γνωρίζεται και παντρεύεται με τη Ζοζεφίν. Λίγο αργότερα, το 1871, η οικογένεια μετακομίζει στη Λυών, καθώς οι δουλειές πήγαιναν καλά και ο Αντουάν επέκτεινε την επιχείρησή του στη γαλλική πόλη. Στα χρόνια που θα έρχονταν, ο πατέρας θα αποσπούσε αναρίθμητα βραβεία για τις φωτογραφίες του, κληροδοτώντας στα παιδιά του την ίδια αγάπη για την καταγεγραμμένη εικόνα: οι Ογκίστ και Λουί, πέραν όλων των άλλων, θα παραμείνουν ισόβια ταγμένοι στη φωτογραφική τέχνη...

Η εφεύρεση της νέας φωτογραφικής πλάκας



Ο Αντουάν Λιμιέρ ενθάρρυνε με κάθε τρόπο τα επιστημονικά ενδιαφέροντα των γιων του και στο διάβα των ετών τα περίφημα αδέλφια θα ανέπτυσσαν τα δικά τους ταλέντα. Αμφότεροι λάτρευαν την οργανική χημεία, ένα πάθος που έμελλε να συμβάλει τα μέγιστα στην κατοπινή φωτογραφική τους περιπέτεια.

Τον Ογκίστ τον ενδιέφερε περισσότερο η βιοχημεία και η ιατρική, την ίδια στιγμή που ο Λουί ήταν ταγμένος στη φυσική και την «καθαρή» χημεία. Φοιτώντας λοιπόν στο Πολυτεχνείο Martiniere, ο Λουί διακρίνεται ως ο καλύτερος φοιτητής της φουρνιάς του (1880), ενώ την ίδια ακριβώς εποχή αρχίζει να ασχολείται με τη βελτίωση των φωτογραφικών πλακών, καθώς ήξερε από πρώτο χέρι τις ασύλληπτες δυσκολίες που αντιμετώπιζε ο πατέρας του στην απαθανάτιση των θεμάτων του.



Οι «υγρές» φωτογραφικές πλάκες της εποχής, το μόνο διαθέσιμο φωτογραφικό μέσο του καιρού, παραήταν ασταθείς και δύσχρηστες, καθώς απαιτούσαν κατεργασία στον σκοτεινό θάλαμο τόσο πριν όσο και αμέσως μετά την εμφάνιση της πλάκας. Η νέα και σαφώς βολικότερη «ξηρή» πλάκα είχε εμφανιστεί από το 1870, παρέμενε όμως ακριβή αλλά και σε πρώιμο στάδιο για εμπορική χρήση. Ο Λουί αναπτύσσει λοιπόν μια καλύτερη εκδοχή της «ξηρής» πλάκας, η οποία θα μείνει γνωστή ως «blue label».

Ο Ογκίστ βλέπει αμέσως τις εμπορικές προοπτικές της νέας πλάκας και ζητώντας χρηματοδότηση από τον πατέρα, ο οποίος ενθουσιάστηκε από τη δουλειά του γιου του, τα δυο αδέλφια ξεκινούν την παραγωγή των «blue label» φωτογραφικών πλακών το 1882. Την επόμενη χρονιά, τα ενθαρρυντικά πρώτα αποτελέσματα ώθησαν τα αδέλφια να ιδρύσουν μια μικρή μονάδα παραγωγής στη Λυών, την «Antoine Lumière and Sons».



Τέσσερα χρόνια αργότερα, καθώς οι νέες πλάκες γίνονταν ολοένα και πιο δημοφιλείς στους φωτογραφικούς κύκλους της Ευρώπης, η παραγωγή τους αυξήθηκε από τις λίγες χιλιάδες τον χρόνο στο ένα εκατομμύριο πλέον, νούμερο που το 1894 εκτοξεύτηκε στα 15 εκατομμύρια!

Το υπέροχο με την όλη ιστορία των αδελφών Λιμιέρ είναι ότι οι μεμονωμένες συνεισφορές τους δεν είναι εύκολο να ανασυγκροτηθούν, καθώς λειτούργησαν πάντα ως ομάδα σε ό,τι καταπιάστηκαν: από τα επιστημονικά πειράματα, τις ραφιναρισμένες τεχνικές μεθόδους τους μέχρι και τις πατέντες για τη δουλειά τους, φιγουράρει πάντα το κοινό όνομα Ογκίστ και Λουί Λιμιέρ!



Και παρά το γεγονός ότι προοδευτικά τα ενδιαφέροντά τους άλλαξαν όσο η εταιρία τους εξελισσόταν, ο βαθύς επαγγελματικός και προσωπικός σεβασμός που έτρεφε ο ένας για τον άλλο παρέμεινε πάντα αμείωτος και σίγουρα έπαιξε τον δικό του ρόλο στη γόνιμη ερευνητική και επιχειρηματική τους συνεργασία...

Το πρόβλημα της έγχρωμης φωτογραφίας



Με την οικονομική σταθερότητα που πρόσφερε στα αδέλφια το φωτογραφικό εργοστάσιό τους, καθώς η «ξηρή» πλάκα του Λουί είχε ήδη γίνει ανάρπαστη, είχαν πλέον τη δυνατότητα να αφιερωθούν απερίσπαστοι στις άλλες πλευρές της φωτογραφίας. Κι έτσι στις αρχές του 1890 βάζουν στο ερευνητικό τους στόχαστρο την έγχρωμη φωτογραφία.

Από την έλευση της φωτογραφικής τέχνης στη δεκαετία του 1830, δεν είχαν αποπειραθεί και λίγες προσπάθειες για τη δημιουργία της έγχρωμης αποτύπωσης, με τα αποτελέσματα να έχουν ανάμεικτη επιτυχία. Με τη δουλειά των πρωτεργατών της έγχρωμης φωτογραφίας στο πλευρό τους, όπως του Βρετανού James Clerk Maxwell και του Γάλλου Louis Ducos du Hauron, τα αδέλφια αποφασίζουν να σκαρώσουν μια ικανοποιητική μέθοδο έγχρωμης φωτογραφίας, καθώς οι ήδη υπάρχουσες ήταν περίπλοκες, χρονοβόρες και δεν είχαν γνωρίσει και καμιά σημαντική απήχηση στον φωτογραφικό κόσμο.



Παρά το γεγονός ότι έφτασαν πολύ κοντά στη δημιουργία μιας πρακτικής έγχρωμης καταγραφής, θα έβαζαν για την ώρα το πλάνο στην άκρη, μόνο και μόνο για να κυνηγήσουν το όνειρο του πολλά υποσχόμενου νέου μέσου: του κινηματογράφου! Τα πρώιμα αυτά πειράματά τους όμως στην έγχρωμη φωτογραφία δεν θα πήγαιναν χαμένα, καθώς προλείαναν το πρωτοποριακό έδαφος για τις κατοπινές εφευρέσεις τους...

Η γέννηση του σινεμά



Το ενδιαφέρον των αδελφών Λιμιέρ με τη φιλμική τεχνολογία ξεκίνησε σαν ένα αστείο, ένα χόμπι για να «καθαρίζουν» το μυαλό τους από την επιστημονική δουλειά τους! Κάποια στιγμή βέβαια ο Ογκίστ συνειδητοποιεί ότι η εμπλοκή με την κινούμενη εικόνα θα μπορούσε πιθανότατα να αποδειχθεί ιδιαιτέρως επικερδής στο μέλλον κι έτσι το καλοκαίρι του 1894 τα δύο αδέλφια αναζητούν τρόπο να προβάλουν κινούμενες εικόνες.



Το όνειρο της κινούμενης εικόνας ήταν ήδη στα σπάργανα από το 1880, εν πολλοίς χάρη στη δουλειά του βρετανού πιονέρου Eadweard Muybridge, ο οποίος είχε αναλύσει την κίνηση του αλόγου στον τριποδισμό...



Παρά την καταγραφή κινούμενων εικόνων, η μέθοδός του περιοριζόταν σε μερικές μόνο φωτογραφίες που χωρούσαν στον περίφημο δίσκο του. Εντυπωσιακές εδώ ήταν λίγο αργότερα οι καινοτόμες δουλειές του γάλλου φυσιολόγου Εtienne-Jules Marey και του αμερικανού εφευρέτη Τόμας Έντισον: το 1893 το εργαστήριο του Έντισον καταλήγει στο «Κινητοσκόπιο», που επέτρεπε σε έναν μόνο θεατή να απολαμβάνει κινούμενες εικόνες.

Οι Λιμιέρ, άνθρωποι της πιάτσας, έρχονται σε επαφή με την επαναστατική εφεύρεση του Έντισον και αποφασίζουν να την κάνουν λειτουργική. Ο σκοπός τους είναι να βρουν έναν τρόπο να προβάλουν την εικόνα ώστε να μπορούν να τη δουν μεγαλύτερα του ενός ακροατήρια! Μέρος του προβλήματος λύθηκε από τον Λουί, όταν ένα βράδυ συνειδητοποιεί ότι ο μηχανισμός της ραπτομηχανής(!) θα μπορούσε να προσαρμοστεί ώστε να μετακινεί μικρά τμήματα του φιλμ (καρέ).



Ο Λουί σχεδιάζει τον τρόπο λειτουργίας μιας πρωτότυπης κάμερας που υιοθετεί τη θεωρητική σύλληψή του, την οποία και φέρνει στο φως το ερευνητικό εργαστήριο του εργοστασίου του. Η νέα μηχανή, η εμβληματική «Cinematographe», υφίσταται περαιτέρω ανάπτυξη και από τους δυο Λιμιέρ και αποδεικνύεται επιτυχής!

Όχι μόνο μπορούσε να δημιουργήσει το αρνητικό μιας εικόνας πάνω στη φωτοευαίσθητη επιφάνεια
του φιλμ, αλλά ήταν σε θέση να τυπώσει τη θετική εικόνα αλλά και να προβάλει το αποτέλεσμα με ταχύτητες 12 καρέ το δευτερόλεπτο (την ώρα που το σινεμά απαιτεί 8 μόνο καρέ το δευτερόλεπτο ώστε το οπτικό μετείκασμα να βλέπει τις ξεχωριστές εικόνες ως μία ενιαία και κινούμενη). Τα είχαν καταφέρει με μια μηχανή για όλες τις δουλειές!



Ο Λουί πήρε λοιπόν τη μηχανή του το καλοκαίρι του 1894 και κινηματογράφησε τους εργάτες που σχολούσαν από το εργοστάσιό του. Οι στιγμές είναι ιστορικές και έχουν τη σημασία τους για τη μάχη του ποιος ανακάλυψε το σινεμά. Στις 22 Μαρτίου 1895, τα αδέλφια Λιμιέρ παρουσιάζουν το υλικό στη Société d'Encouragement pour l'Industrie Nationale, αφήνοντας άπαντες με το στόμα ανοιχτό.



Οι Λιμιέρ αποφασίζουν τότε ότι ήταν ώρα να φέρουν την εφεύρεσή τους σε επαφή με το κοινό: στρώνονται λοιπόν στη δουλειά και σκαρώνουν μια σειρά από ταινιάκια 90 δευτερολέπτων (17 μόλις μέτρα φιλμ έκαστο), με απλές σκηνές από την τετριμμένη καθημερινότητα.



Κι έτσι, στις 28 Δεκεμβρίου 1895, έχοντας νοικιάσει μια αίθουσα στο παρισινό Grand Cafe, γράφουν Ιστορία παρουσιάζοντας για πρώτη φορά σε ακροατήριο κινούμενη εικόνα! Και όπως το θέλει ο θρύλος, το κοινό κατατρομοκρατήθηκε από την «Έλευση του Τρένου στον Σταθμό» και έφυγε πανικόβλητο από την αίθουσα, καθώς ο συρμός ερχόταν κατά πάνω τους! Άλλοι απλά λιποθύμησαν...



Παρά την αρχική έκπληξη και το σοκ του κόσμου από τις κινούμενες εικόνες, ο κινηματογράφος είχε γεννηθεί. Σύντομα τα ακροατήρια συνωστίζονταν στις παρουσιάσεις των Λιμιέρ, ενώ δεν θα έπαιρνε πολύ να γίνει ο κινηματογράφος παγκόσμια μανία.

Οι Λιμιέρ σκάρωσαν περισσότερες από 1.500 ταινίες (90 δευτερολέπτων έκαστες, όσο επέτρεπε δηλαδή η μπομπίνα που χωρούσε η μηχανή τους), ανάμεσά τους και την πρώτη κωμωδία, το πρώτο δράμα, την πρώτη περιπέτεια κ.λπ. του σινεμά! Οι στιγμές είναι μαγικές από κάθε άποψη. Ορίστε και η πρώτη κωμωδία του κινηματογράφου, το «Ο ποτιστής ποτίζεται»...



Η έγχρωμη διαδικασία του Autochrome



Το να περιγράψει κανείς την περιπέτεια των Λιμιέρ με το σινεμά θα απαιτούσε ξεχωριστό άρθρο, καθώς τα κινηματογραφικά έργα και ημέρες τους παραείναι εντυπωσιακά για να αναφερθούν εν τάχει.



Αρκεί πάντως να μνημονεύσουμε ότι τόσο ο Ογκίστ όσο και ο Λουί δεν συνειδητοποίησαν το κολοσσιαίο της εφεύρεσής τους και σύντομα έχασαν το ενδιαφέρον τους για τη νέα μόδα, παρά το γεγονός ότι οι σκοτεινές αίθουσες που ίδρυσαν πήγαιναν ιδιαιτέρως καλά. Αυτοί ήταν όμως εφευρέτες και όχι σκηνοθέτες και ήταν ώρα να πάνε γι' άλλα. Περίμεναν εξάλλου τόσοι ακόμα φωτογραφικοί τομείς τη συνεισφορά τους που δεν είχαν χρόνο για χάσιμο.



Αφού παρέδωσαν λοιπόν τις κινηματογραφικές περιπέτειές τους στα στελέχη του ομίλου τους, ο Λουί επέστρεψε στο μεγάλο του πάθος, την έγχρωμη φωτογραφία, και ο Ογκίστ ασχολήθηκε με την ιατρική έρευνα! Ήταν όμως από τις κοινές προσπάθειες του διδύμου, παρά την αποκλειστική εμπλοκή του Λουί με το θέμα, που θα αναπτυσσόταν η διαδικασία Autochrome το 1904. Παρά το γεγονός ότι ήταν ακόμα ακριβή, η νέα έγχρωμη μέθοδος ήταν σαφώς λειτουργικότερη απ' όλες τις προκατόχους της.



Πόσο λειτουργική; Τόσο ώστε να αναγνωριστεί παγκοσμίως ως ο καλύτερος τρόπος για την καταγραφή έγχρωμων ενσταντανέ και να παραμείνει δημοφιλέστατη για τα επόμενα 30 χρόνια!

Κατοπινά χρόνια



Με το τρίπτυχο «ξηρή» πλάκα, έγχρωμη φωτογραφία και σινεμά, οι δουλειές των Λιμιέρ είχαν εκτοξευτεί και τα έσοδα τούς είχαν μετατρέψει σε ιδιαίτερα ευκατάστατους ανθρώπους. Τα ενδιαφέροντα πια των δύο αντρών είχαν αλλάξει, αν και η συνεργασία και η προσωπική τους σχέση παρέμειναν για πάντα στενότατες.

Ο Λουί συνέχισε να ασχολείται με τον τομέα της οπτικής αναπαράστασης, αναπτύσσοντας φωτογραφικές μεθόδους για τη μέτρηση αντικειμένων (1920) και εφευρίσκοντας νέες κινηματογραφικές τεχνικές (1935), ενώ στα διαλείμματα της ερευνητικής δουλειάς του έμπαινε στο κινηματογραφικό στούντιο και γύριζε κάνα ταινιάκι. Μέχρι και τις αρχές της στερεοσκοπικής φωτογραφίας καθόρισε ο δαιμόνιος εφευρέτης, σκαρώνοντας τρισδιάστατες εικόνες που έμοιαζαν με τα σημερινά ολογράμματα!



Ο Ογκίστ πέρασε τα πρώτα χρόνια του νέου αιώνα ερευνώντας πια ιατρικά θέματα, όπως ο καρκίνος, η φυματίωση και η φαρμακολογία. Αφού τελείωσε την ιατρική, μπήκε στο επάγγελμα το 1914 ως διευθυντής νοσοκομειακού τμήματος. Το 1928 δημοσίευσε και επιστημονικό σύγγραμμα: «Ζωή, Ασθένεια και Θάνατος».

Τα τεχνολογικά, επιστημονικά και καλλιτεχνικά επιτεύγματα των Λιμιέρ αναγνωρίστηκαν και τιμήθηκαν ευρέως. Ο Ογκίστ έγινε μέλος του Τάγματος της Τιμής και ο Λουί εκλέχθηκε στη γαλλική Ακαδημία Επιστημών.

Ο Λουί Λιμιέρ πέθανε σε ηλικία 83 ετών, στις 6 Ιουνίου 1948, σε γαλλική κωμόπολη. Ο μεγαλύτερος αδελφός του, Ογκίστ, έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 91 ετών, στις 10 Απριλίου 1954, στο σπίτι του στη Λυών.



Για την κοινή συνεισφορά τους στην ανάπτυξη και τη βελτίωση τόσο της φωτογραφίας όσο και του κινηματογράφου, τα αδέλφια Λιμιέρ αναγνωρίζονται πλέον ως σύμβολα της νέας εποχής που ανέτειλε εκεί στη στροφή του αιώνα, μια περίοδος που χαρακτηρίζεται από την τεχνολογική καινοτομία και την ερευνητική ανάπτυξη, τομείς που με τόση αυταπάρνηση και ενθουσιασμό υπηρέτησαν αμφότεροι...