Ο νομπελίστας γιατρός Αλεξάντερ Φλέμινγκ

 

Ο ερευνητής που με την πενικιλίνη του έκανε τον κόσμο ασφαλέστερο!

Ο Φλέμινγκ δεν χρειάζεται απολύτως καμία εισαγωγή: ο άνθρωπος που έσωσε εκατομμύρια άλλους με ένα από τα πρώτα αντιβιοτικά του κόσμου έχει την πενικιλίνη για τις απαραίτητες συστάσεις.

Πέρα βέβαια από το φάρμακο που θα γινόταν κοινός τόπος και πάνω του θα χτιζόταν αυτό που ονομάζουμε σύγχρονη φαρμακολογία, ο Φλέμινγκ μνημονεύεται και για τη συνεισφορά του στην ίδια τη βακτηριολογία, νεοσύστατο κλάδο στα χρόνια του περίφημου γιατρού, που τόσο βοήθησε ο ίδιος να αναπτυχθεί και να περιχαρακώσει την ιδιαίτερη ύπαρξή του.

Η χρήση αντιβιοτικών στην υγειονομική περίθαλψη έλκει την καταγωγή της από τις πρώιμες προσπάθειες του κορυφαίου ερευνητή, στον οποίο όλοι μας κάτι χρωστάμε.

Ας δούμε λοιπόν τα έργα και τις ημέρες ενός από τα κορυφαία πνεύματα του 20ού αιώνα, που άφησε το στίγμα του ανεξίτηλο στην επιστήμη...

Πρώτα χρόνια



Ο Αλεξάντερ Φλέμινγκ γεννιέται στις 6 Αυγούστου 1881 στην οικογενειακή φάρμα της σκοτσέζικης υπαίθρου του Lochfield ως το έβδομο από τα οχτώ παιδιά της φαμίλιας. Φοιτεί στο τοπικό εκπαιδευτικό σύστημα της Σκοτίας και το 1895, σε ηλικία 14 ετών, μετακομίζει στο Λονδίνο, μένοντας με τον μεγαλύτερο αδελφό του, Τόμας.

Εκεί ολοκληρώνει τις σχολικές του υποχρεώσεις και γράφεται στο Regent Street Polytechnic (το σημερινό Πανεπιστήμιο του Γουέστμινστερ). Ως μέλος της Εθνοφρουράς, υπηρετεί από το 1900-1914 στο Σκοτσέζικο Σύνταγμα του Λονδίνου, την ίδια στιγμή που το 1901 γράφεται στην Ιατρική Σχολή του St. Mary's Hospital του Πανεπιστημίου του Λονδίνου. Το 1908 έρχεται και η πρώτη του διάκριση, όταν του απονέμεται το χρυσό μετάλλιο ως ο κορυφαίος φοιτητής ιατρικής της φουρνιάς του...

Πρώιμη καριέρα και Α' Παγκόσμιος Πόλεμος



Ο Φλέμινγκ αποφασίζει να πάρει την ειδικότητα του χειρουργού, από ένα τερτίπι της μοίρας όμως αλλάζει κατεύθυνση: στη σύντομη μαθητεία του στο Τμήμα Εμβολιασμού του νοσοκομείου St. Mary έρχεται σε επαφή με τον νεοσύστατο τομέα της βακτηριολογίας και μαγεύεται. Ο κλάδος τον κερδίζει αμέσως και ρίχνεται με πάθος στην έρευνα.

Αναπτύσσει εξαιρετικές ερευνητικές δεξιότητες κάτω από την καθοδήγηση του διαπρεπούς ανοσοβιολόγου sir Almroth Edward Wright, οι επαναστατικές ιδέες του οποίου για την αποτελεσματικότητα του εμβολιασμού αντιπροσώπευαν μια εντελώς νέα κατεύθυνση στην ιατρική περίθαλψη.

Κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου, ο Φλέμινγκ υπηρετεί στο Υγειονομικό Σώμα του Βασιλικού Στρατού. Πέρα από το κλινικό του έργο στο πεδίο της μάχης, του δίνεται η δυνατότητα να αφιερωθεί στη βακτηριολογία, μελετώντας μολύνσεις τραυμάτων στο αυτοσχέδιο εργαστήριο που έστησε ο καθηγητής του, Almroth Wright, στο θέατρο επιχειρήσεων της Γαλλίας.



Η επαφή του με τα αντισηπτικά της εποχής θα τον οδηγούσε στο τραγικό συμπέρασμα της κατάφωρης ανεπάρκειάς τους: τα φάρμακα έκαναν περισσότερο κακό παρά καλό στους στρατιώτες! Οι επιζήμιες επιπτώσεις τους στο ανοσοποιητικό σύστημα του ανθρώπου υπερκάλυπταν την ικανότητά τους να αντιπαρατίθενται αποτελεσματικά με τα βακτήρια: ως αποτέλεσμα, περισσότεροι στρατιώτες πέθαιναν από την αντισηπτική θεραπεία παρά από τις μολύνσεις που τα φάρμακα προσπαθούσαν να καταπολεμήσουν.

Σε έκθεσή του μάλιστα προς τη στρατιωτική ηγεσία αναφέρει τα ευρήματά του και ισχυρίζεται ότι, για την αποτελεσματικότερη θεραπεία, θα ήταν καλύτερο αν δεν χορηγούνταν αντισηπτικά και κρατούνταν αντιθέτως τα τραύματα στεγνά και καθαρά. Οι προτάσεις του ωστόσο θα αγνοηθούν περνώντας «στα ψιλά» του πολέμου.

Μεταπολεμικές ανακαλύψεις



Επιστρέφοντας στο νοσοκομείο St. Mary μετά τα φονικά γεγονότα του πολέμου το 1918, η διοίκηση εμπιστεύεται στον Φλέμινγκ τη θέση του βοηθού διευθυντή του Τμήματος Εμβολιασμών (ο Φλέμινγκ θα γινόταν καθηγητής βακτηριολογίας στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου το 1928 και επίτιμος καθηγητής το 1948).

Τον Νοέμβριο του 1921 «αρπάζει» κρύωμα και ανακαλύπτει συμπτωματικά τη λυσοζύμη, ένα ήπιο αντισηπτικό ένζυμο που κυκλοφορεί στα σωματικά υγρά, όταν ένα φλέγμα από τη μύτη του στάζει μέσα σε καλλιέργεια βακτηρίων! Θεωρώντας ότι κάποια επίδραση πρέπει να έχει το ένζυμο στην αντιμετώπιση των βακτηρίων, αρχίζει να πειραματίζεται με τις... μύξες, αναμιγνύοντάς τες με βακτήρια. Λίγες εβδομάδες μετά, παρατηρεί ότι τα βακτήρια έχουν διαλυθεί.

Το συμπτωματικό αυτό γεγονός σηματοδοτεί την πρώτη μεγάλη ανακάλυψή του, που θα είχε κολοσσιαία συνεισφορά τόσο στη βακτηριοθεραπεία όσο και την έρευνα για το ανθρώπινο ανοσοποιητικό σύστημα, παρά το γεγονός ότι πολύ αργότερα θα αποδεικνυόταν ότι η λυσοζύμη δεν είχε καμία επίδραση στα περισσότερα καταστροφικά βακτήρια...

Ο δρόμος προς την πενικιλίνη



Τον Σεπτέμβριο του 1928, ο Φλέμινγκ επιστρέφει στο εργαστήριό του έπειτα από έναν μήνα απουσίας: είχε πάει διακοπές με την οικογένειά του και είχε ξεχάσει μια καλλιέργεια από σταφυλόκοκκο (Staphylococcus aureus). Παρατηρεί λοιπόν ότι η αποικία των βακτηρίων είχε μολυνθεί από μούχλα (προσδιορισμένη αργότερα ως Penicillium notatum), την ίδια ώρα που διαπιστώνει προς μεγάλη του έκπληξη ότι ο σταφυλόκοκκος που περιβαλλόταν από μούχλα είχε καταστραφεί!

Ο Φλέμινγκ δηλώνει αργότερα για το περιστατικό: «Όταν ξύπνησα λίγο μετά την αυγή της 28ης Σεπτεμβρίου 1928, δεν σχεδίαζα αναμφίβολα να φέρω επανάσταση στην ιατρική ανακαλύπτοντας το πρώτο αντιβιοτικό του κόσμου. Υποθέτω όμως ότι αυτό ακριβώς έκανα!». Αποκαλεί αρχικά τη θαυματουργή ουσία του «χυμό μούχλας», τη μετονομάζει αργότερα βέβαια σε «πενικιλίνη», από το είδος του μύκητα που την παρήγαγε.

Υποθέτωντας ότι είχε βρει ένα ένζυμο πιο δυνατό από τη λυσοζύμη, αποφασίζει να το ερευνήσει περισσότερο: ανακαλύπτει τότε ότι δεν επρόκειτο για ένζυμο, αλλά για αντιβιοτική ουσία, μια από τις πρώτες μάλιστα που ανακαλύφθηκαν ποτέ. Αντιλαμβάνεται ωστόσο ότι η φαρμακευτική ανάπτυξη της ουσίας δεν μπορεί να είναι δουλειά ενός μόνο ανθρώπου, όπως όλες οι προηγούμενες προσπάθειές του, και προσλαμβάνει δυο νεαρούς ερευνητές να τον βοηθήσουν στην παραγωγή του αντιβιοτικού.



Οι τρεις ερευνητές αποτυγχάνουν όμως να απομονώσουν τον παράγοντα και να τον σταθεροποιήσουν, με τον Φλέμινγκ να ισχυρίζεται ότι παρά την αποτυχία τους η πενικιλίνη διέθετε πράγματι κλινικές δυνατότητες, είτε με τοπική εφαρμογή είτε σε ενέσιμη μορφή, και το μόνο που έμενε για να τις φανερώσει ήταν η κατάλληλη ανάπτυξή της.

Οι παραινέσεις του Φλέμινγκ για περαιτέρω έρευνα του αντιβιοτικού παράγοντα θα έκαναν ομάδα επιστημόνων του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, με επικεφαλής τον Howard Florey και τον συνάδελφό του Ernst Chain, να ασχοληθεί με το θέμα, επιτυγχάνοντας να απομονώσουν και να καθαρίσουν την πενικιλίνη!



Το αντιβιοτικό θα κυκλοφορούσε τελικά στην αγορά κατά τη διάρκεια των εχθροπραξιών του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, επαναστατικοποιώντας τόσο την ιατρική στο πεδίο της μάχης όσο και γενικότερα τον έλεγχο των λοιμώξεων σε ευρεία κλίμακα.

Νόμπελ



Οι κοινές προσπάθειες των Florey, Chain και Φλέμινγκ για την ανάπτυξη λειτουργικού αντιβιοτικού από την πενικιλίνη θα τους έφερνε ενώπιον της επιτροπής Νόμπελ το 1945, μοιραζόμενοι το Βραβείο Νόμπελ Ιατρικής εκείνης της χρονιάς.

Η σχέση των τριών αντρών επισκιάστηκε ωστόσο από τις σφοδρές αντιπαραθέσεις τους για το ποιος έπρεπε να πιστωθεί με τον έπαινο της ανακάλυψης της πενικιλίνης. Ο Τύπος τόνιζε ιδιαίτερα τον ρόλο του Φλέμινγκ στην όλη υπόθεση, τόσο από την προθυμία του ερευνητή να παραχωρεί συνεχώς συνεντεύξεις όσο και από τις συναρπαστικές λεπτομέρειες πίσω από την ανακάλυψή του: ήταν ο αγαπημένος των εφημερίδων και ο λαϊκός ήρωας που χρειαζόταν ο Τύπος για να πουλά φύλλα. Από την άλλη, επιστημονικοί κύκλοι σημείωναν με νόημα τη συμπτωματικότητα της ανακάλυψης και την αποτυχία της ομάδας του Φλέμινγκ να παρασκευάσει δραστικό αντιβιοτικό...

Προσωπική ζωή



Το 1915, ο Φλέμινγκ παντρεύτηκε την ιρλανδή νοσοκόμα Sarah Marion McElroy, με την οποία απέκτησε και τον μοναχογιό του, Ρόμπερτ, ο οποίος θα ακολουθούσε τα κλινικά βήματα του πατέρα του και θα γινόταν ικανότατος παθολόγος.



Το 1949 ωστόσο η Sarah πέθανε, με τον χήρο Φλέμινγκ να ξαναπαντρεύεται λίγο αργότερα, το 1953, τη διαπρεπή ελληνίδα συνάδελφό του στο νοσοκομείο St. Mary, δρ. Αμαλία Κουτσουρή-Βουρέκα, η οποία θα έμενε βέβαια γνωστή ως... Αμαλία Φλέμινγκ!

Κατοπινά χρόνια και τιμές



Το 1946, ο Φλέμινγκ διαδέχτηκε τον λαμπρό καθηγητή του Almroth Edward Wright ως επικεφαλής του Τμήματος Εμβολιασμού του νοσοκομείου St. Mary, το οποίο μετονομάστηκε προς τιμήν τους σε Wright-Fleming Institute.

Επιπρόσθετα, ο Φλέμινγκ υπηρέτησε ως πρόεδρος της Society for General Microbiology, τακτικό μέλος της Pontifical Academy of Science και επίτιμο μέλος σε κάθε σχεδόν ιατρικό και επιστημονικό όμιλο και σωματείο του κόσμου.



Εκτός επιστημονικής κοινότητας, ο Φλέμινγκ έγινε πρύτανης του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου από το 1951-1954, επίτιμος δημότης σε αναρίθμητες πόλεις του κόσμου, μέχρι και επίτιμος αρχηγός αναγορεύτηκε ινδιανικής φυλής της Αμερικής! Του απονεμήθηκαν επίσης τιμητικοί βαθμοί καθηγητή από 30 και πλέον πανεπιστήμια της Ευρώπης και της Αμερικής.

Ο Φλέμινγκ πέθανε από έμφραγμα στις 11 Μαρτίου 1955 στο σπίτι του στο Λονδίνο...