Ο πιονέρος της οπτικής Καρλ Τσάις

Ο γερμανός βιομήχανος που έγινε εξπέρ στην κατασκευή φακών και οπτικών οργάνων

                   

Ένα όνομα πασίγνωστο μέχρι και σήμερα, καθώς φιγουράρει πάνω σε καλούς φωτογραφικούς φακούς και άλλα οπτικά βοηθήματα, ο γερμανός εργοστασιάρχης απέκτησε παγκόσμια φήμη ως κατασκευαστής ανώτερης ποιότητας οπτικών οργάνων.
Ήταν το σωτήριο έτος 1846 όταν ο Τσάις άνοιξε ένα μικρό εργαστήριο στην Ιένα της Γερμανίας για να φτιάχνει τα δικά του μικροσκόπια, αν και κατάλαβε σχετικά νωρίς ότι πρόοδος στον τομέα της οπτικής τεχνολογίας χωρίς θεωρητική γνώση ήταν αδύνατη. Γι’ αυτό και επιστράτευσε αργότερα (1866) τον φυσικομαθηματικό και καθηγητή στο τοπικό πανεπιστήμιο Ερνστ Άμπε να τον βοηθήσει εκεί ακριβώς που υστερούσε: στην οπτική επιστήμη.
Οι δυο τους, ως συνεργάτες πια, έβαλαν σκοπό να ανανεώσουν την οπτική παράγοντας περισσότερους από 100 νέους τύπους οπτικών τζαμιών και μια πληθώρα οπτικών οργάνων με καινοτόμο σχεδιασμό και λειτουργία.
Μετά τον θάνατο μάλιστα του πρωτεργάτη της κοινής προσπάθειας Καρλ Τσάις, ο συνεργάτης του δώρισε το μερίδιό του αλλά και τις αμοιβές από τις τόσες πατέντες στο Ίδρυμα Καρλ Τσάις, αν και η φίρμα έμελλε να περάσει από σαράντα κύματα: στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο οι εγκαταστάσεις βομβαρδίστηκαν μέχρι θεμελίων και μετά, στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου, δυο ανταγωνιστικές εταιρίες Carl Zeiss εμφανίστηκαν να λειτουργούν ανεξάρτητα η μία από την άλλη στην Ανατολική και τη Δυτική Γερμανία.
Οι περιπέτειες της διπλής εταιρίας δεν θα τελείωναν παρά το 1991, όταν συγχωνεύτηκαν τελικά σε μία…

Πρώτα χρόνια

Ο Καρλ Φρίντριχ Τσάις γεννιέται στις 11 Σεπτεμβρίου 1816 στη Βαϊμάρη ως το πέμπτο από τα δώδεκα παιδιά μιας οικογένειας της εργατικής τάξης. Εκεί μεγάλωσε και πήγε σχολείο μέχρι την προτελευταία τάξη, όταν και πέρασε ειδικές εξετάσεις που του επέτρεψαν να σπουδάσει φυσικές επιστήμες στο πανεπιστήμιο. Εκεί ο νεαρότατος Τσάις έδειξε μεγάλο ενδιαφέρον για την τεχνολογία και διακρίθηκε για το πνεύμα του.
Το Πάσχα του 1834 μετακόμισε στην Ιένα της Θουριγγίας για να ξεκινήσει πρόγραμμα μαθητείας με τον αρχιμηχανικό και καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Ιένας, Friedrich Körner. Από το δεύτερο έτος της ιδιωτικής μαθητείας τού επιτράπηκε να παρακολουθεί μαθήματα φυσικών επιστημών στο τοπικό πανεπιστήμιο. Όταν τελείωσε τη μαθητεία με τον Körner το 1838, έλαβε άριστες συστατικές και βεβαίωση για τα μαθήματα που είχε παρακολουθήσει, όταν και θα ξεκινούσε μια σειρά από ταξίδια σε Γερμανία και Αυστρία.

Στα 7 αυτά χρόνια, ο Καρλ πέρασε από Στουτγκάρδη, Βιέννη και Βερολίνο και ολοκλήρωσε τελικά τις σπουδές του με διακρίσεις. Τον Νοέμβριο του 1845 γράφεται και πάλι στο πανεπιστήμιο της Ιένας και μαθαίνει τώρα μαθηματικά και χημεία, καθώς η δίψα του για γνώση ήταν ακόρεστη…

Το εργαστήριο που έγινε εργοστάσιο

Το ημερολόγιο έγραφε 17 Νοεμβρίου 1846 όταν ο Τσάις αποφάσισε να αξιοποιήσει πρακτικά τις γνώσεις του ανοίγοντας ένα εργαστήριο επισκευής και εμπορίας οργάνων. Εκεί σχεδίαζε, κατασκεύαζε και επιδιόρθωνε οπτικά και χημικά όργανα και την ίδια στιγμή πουλούσε όλων των λογιών τις συσκευές, από τηλεσκόπια και μικροσκόπια μέχρι θερμόμετρα, σχεδιαστικά όργανα και ό,τι άλλο έπεφτε στα χέρια του από τους χονδρέμπορους.
Την επόμενη χρονιά άρχισε να κατασκευάζει τα δικά του απλά τηλεσκόπια, με τις δουλειές να πάνε σχετικά καλά και να του επιτρέπουν όχι μόνο να προσλάβει προσωπικό αλλά και να μετακομίσει σε μεγαλύτερες εγκαταστάσεις (Ιούλιος του 1847).

Τον Μάιο του 1849 ο Καρλ παντρεύτηκε την κατά 11 χρόνια νεότερή του Bertha Schatter, η οποία πέθανε ωστόσο κατά τη γέννα του πρώτου τους παιδιού στις 23 Φεβρουαρίου 1850. Παρά τις επιπλοκές, ο γιος έζησε τελικά και εντάχθηκε αργότερα στο δυναμικό της πατρικής φίρμας. Ο Τσάις παντρεύτηκε για δεύτερη φορά τον Μάιο του 1853, με τη νέα του σύζυγο Ottilie Trinkler να του χαρίζει προοδευτικά τρία παιδιά. Σεμνός και λιτός, ο οπτικός ζούσε πάντα χωρίς πολυτέλειες και ό,τι έβγαζε το επένδυε στο εργαστήριό του. Τον ελεύθερο χρόνο του τον περνούσε είτε βυθισμένος σε κάποιο βιβλίο είτε φροντίζοντας τον κήπο του.
Σταδιακά είχε επικεντρώσει τις δραστηριότητές του στην παραγωγή μικροσκοπίων, δίνοντας μεγάλο βάρος στην ποιότητα κατασκευής και την ακρίβεια των οργάνων του. Ήταν μάλιστα έτοιμος να πετάξει όλα τα μικροσκόπια που έβγαιναν από το εργαστήριό του και δεν πληρούσαν τους ποιοτικούς του ελέγχους και το έκανε με τα ίδια του τα χέρια: έβαζε το μικροσκόπιο πάνω στο αμόνι και το έκανε χίλια κομμάτια!

Το 1861 ο Καρλ Τσάις τιμήθηκε με πολλά βραβεία για τη δουλειά του στην κατασκευή μικροσκοπίων και η φήμη του εξαπλώθηκε στην Ιένα τόσο που το 1863 δίδασκε μηχανική ως επισκέπτης καθηγητής στο τοπικό πανεπιστήμιο. Παρά την ευρύτατη γνώση του στην επιστήμη όμως, ένιωθε συνεχώς ανεπαρκής στην οπτική θεωρία, γι’ αυτό και το 1866 εγκαινίασε τη συνεργασία του με τον Ερνστ Άμπε, ώστε να αποκτήσει η παραγωγή φακών στιβαρά μαθηματικά θεμέλια. Πλέον οι φακοί που έβγαιναν από το εργαστήριο του Τσάις είχαν την υπογραφή του Άμπε και μέχρι το 1872 η ποιότητα είχε γίνει πια απαράμιλλη. Η τρομακτική επιτυχία των φακών και των μικροσκοπίων των Τσάις-Άμπε επέτρεψε στο δίδυμο να επεκτείνει τις δραστηριότητές του και στις 14 Οκτωβρίου 1876 το εργαστήριο είχε έτοιμο το 3.000ο μικροσκόπιό του!

Την ίδια χρονιά προσχώρησε στην πατρική μονάδα και ο γιος του Τσάις (έγινε συνεργάτης το 1879) και το 1880 ο περίφημος οπτικός τιμήθηκε με διδακτορικό από το τμήμα Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου της Ιένας. Με την πολύτιμη βοήθεια του Άμπε αλλά και μιας στρατιάς πια από καθηγητές χημείας, ο Τσάις βελτίωσε δραστικά την τεχνολογία των μικροσκοπίων και κατασκεύασε καινοτόμα οπτικά μέσα, όπως καταδυτικούς φακούς, διαθλασίμετρα, διοπτρικά-αποχρωματικά μικροσκόπια αλλά και νέους τύπους ανθεκτικού στη θερμότητα γυαλιού.

Σε μια άγνωστη πτυχή της ζωής του, τόσο ο Καρλ Τσάις όσο και ο Ερνστ Άμπε ήταν πρωτεργάτες των καλών εταιρικών πρακτικών και της κοινωνικής ασφάλισης. Ήδη από το 1875, η Καρλ Τσάις Ιένα (η επίσημη επωνυμία της εταιρίας τότε) παρείχε στους υπαλλήλους της ένα γενναίο πρόγραμμα ιατρικής περίθαλψης, το οποίο αποκάλυπτε το σοσιαλιστικό όραμα των δύο συνεργατών. Μετά τον θάνατο του Καρλ μάλιστα, ο Άμπε -που ανέλαβε πλήρως το τιμόνι της φίρμας- επέκτεινε τις φιλεργατικές μεταρρυθμίσεις του καθιερώνοντας οχτάωρη εργασία, συνταξιοδοτικά δικαιώματα αλλά και πρόγραμμα συμμετοχής των εργαζομένων στα κέρδη της επιχείρησης.

Τον Δεκέμβριο του 1885 ο Τσάις υπέστη το πρώτο του εγκεφαλικό επεισόδιο, αν και συνήλθε. Μετά τη συμπλήρωση των 70ών γενεθλίων του όμως το 1886, η υγεία του επιδεινωνόταν συνεχώς και ο βιομήχανος πια Καρλ Τσάις άφησε την τελευταία του πνοή στις 3 Δεκεμβρίου 1888 έπειτα από αλλεπάλληλα εγκεφαλικά επεισόδια…