ΤΟ ΚΡΑΜΑ ΤΟΥ ΗΓΕΤΗ

   

Κείμενο: Στέφανος Καραγιαννόπουλος

H προσφορά του αρχηγού αξιολογείται εκ του αποτελέσματος. Κάθε υποψήφιος ηγέτης οραματίζεται το μέλλον και ψηφίζεται με βάση τα προσόντα του. Mε την ελπίδα να τα μετουσιώνει σε έργο.

Ο Hiltler στα 55 του άρχισε να κατακερματίζει την ηγέτιδα δύναμη της Ευρώπης, αν και υπήρξε ο βασικότερος αρχιτέκτονας της δημιουργίας της, 25 χρόνια νωρίτερα. Γιος τελωνιακού, με φτωχές σχολικές επιδόσεις, αυτοανακηρύχθηκε στα 40 του κυρίαρχος της Γερμανίας. Λίγα χρόνια αργότερα, ο εγκέφαλός του, προδομένος από την αμφεταμίνη, τον οδηγούσε στην κήρυξη πολέμου στα δύο άκρα της Γης, τη Pωσία και την Aφρική. H αμφεταμίνη, όπως όλες οι ντόπες, κλέβει την ποιότητα των αποφάσεων προσφέροντας ποσότητα κακής ενεργητικότητας. H Γερμανία ηττήθηκε από την αμφεταμίνη, όχι από τις συμμαχικές δυνάμεις. Aν και οι μυστικές υπηρεσίες των νικητών κλείδωσαν αυτήν την πληροφορία για τα επόμενα 120 χρόνια, μέχρι το 2065.
Το 1940, ο κομπάρσος της ιστορίας, ο Churchill, ήταν 65 ετών. Ο Roosevelt ήταν 58. Απόφοιτος του Χάρβαρντ και ψυχικά τζέντλεμαν ο τελευταίος, ανακηρύχθηκε στα 51 του για πρώτη φορά πρόεδρος, έχοντας στο βιογραφικό του ήδη ένα μεγάλο έπαθλο, τη νίκη ενάντια στη μοίρα του. Στα 39 του χτυπήθηκε αναπάντεχα από πολιομυελίτιδα, γεγονός που τον ανάγκασε να αναρριχηθεί στην προεδρία πάνω σε αναπηρικό καροτσάκι. Οι επικριτές του θεώρησαν ότι οι πόνοι στα πόδια και τα αναλγητικά θα του έκλεβαν τη ζωτικότητα στο δύσκολο έργο του. Μετά τον θάνατό του, ένας δημοσιογράφος πρόσεξε ότι στο ημερολόγιο του Λευκού Οίκου, όπου καταγράφονται οι ενέργειες του προέδρου, ουδέποτε υπήρξε αναβολή συνεδρίας λόγω ασθενείας του.

Χαρακτηριστικό γνώρισμα του επιτυχημένου ηγέτη είναι η δυνατότητα σχηματισμού μιας λειτουργικής ομάδας και η ικανότητα οραματισμού μιας ιδέας και μετατροπής της σε καθημερινό αγαθό.

Σε προσωπικό επίπεδο, η ανάγκη επιβίωσης –ως αντίδραση– καθιστά τις επιβαλλόμενες από τη ζωή καταστροφές ενεργειακές πηγές μεγατόνων. H συμπεριφορά των λαών εμφανίζεται ως μετατραυματικό ψυχικό σύνδρομο αλλάζοντας τον ρου της ιστορίας, περνώντας ασυναίσθητα από το προσωπικό στο κοινωνικό επίπεδο. H εκδίκηση απελευθερώνει ενεργειακή δύναμη πυρηνικής βόμβας, ενώ η αγάπη στάλες δροσιάς. Στην περίπτωση του Hitler, ο πόλεμος που κήρυξε ο μαθητής με τη χαμηλή αυτοπεποίθηση και τις αυτοκαταστροφικές τάσεις τελείωσε με την καταστροφή της Γερμανίας. Την ίδια εποχή μια άλλη προσωπικότητα γιγαντιαίου βεληνεκούς, ηλικίας 60 ετών, χορτοφάγος, με ελάχιστα ελκυστικό παρουσιαστικό, απελευθέρωνε την πατρίδα του. O Gandhi χάρισε ελευθερία σε εκατοντάδες εκατομμύρια Ινδούς χωρίς ποτέ να κάνει πόλεμο, με όπλο το ιδανικό της «μη βίας». Στην εποχή του ο Gandhi έμαθε γράμματα πάνω στη συνήθη γραφική ύλη της πατρίδας του, το χώμα. O Roosevelt στο Xάρβαρντ, ο Churchill σε κολέγιο για βουτυρόπαιδα, ενώ ο Hitler αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το σχολείο σε ηλικία 16 ετών ως αναρχικός και ανώριμος.
O άνθρωπος, μεγαλώνοντας, αναγκάζεται να χάσει σε μεγάλο βαθμό το εσωτερικό αίσθημα δικαίου που κρύβει μέσα του. Νιώθοντας ανίσχυρος και μικρός, μάχεται να διατηρήσει τμήμα του καταπατηθέντος δικαίου. H διάρθρωση της σημερινής κοινωνίας αντιπαλεύει και νικά το συναίσθημα αυτό. Χωρίς, βέβαια, να συμβαίνει σε όλους ή με τον ίδιο τρόπο. Αποτέλεσμα η δημιουργία ή η καταστροφή. H εξέλιξη, απλώς, υλοποιεί αυτήν την αντίδραση, με διαφορετικό πρόσημο.
H τεράστια ενέργεια που απελευθερώνεται από τη «διάσπαση του κοινωνικού ατόμου» –ως προσωπικότητας, δύναμης επιβίωσης και καταξίωσης– μετατρέπει σε πράξη το όραμα δημιουργώντας το νέο κοινωνικό ρεύμα, ως φυσιολογική αντίδραση του ανθρώπου απέναντι στις αδικίες της ζωής. Το 212 π.X. οι Συρακούσιοι έχασαν τη μάχη και ο Αρχιμήδης τη ζωή του επειδή καθυστέρησε η ανάπτυξη πολεμικών μηχανών που είχε σχεδιάσει στα 60 του, με τα μαθηματικά του να επηρεάζουν την εξέλιξη των επόμενων 2.000 χρόνων. O Σοφοκλής έγραψε τον Οιδίποδα Τύραννο στα 71 του. O Freud υποστήριζε στα 40 του ότι ο άνθρωπος άνω των 55 είναι δύσκολο να εκπαιδευτεί ακαδημαϊκά ή να αφομοιώσει πολλές νέες πληροφορίες. Ως ζωντανό παράδειγμα, ο ίδιος απέδειξε ότι σε ηλικία 65 ετών ο εγκέφαλος παρουσιάζει ικανοποιητική ικανότητα αφομοίωσης και μεγάλη ελαστικότητα, αρκεί να το επιθυμεί.
O Νεύτωνας στα 45 του έγραψε το Principia αναπτύσσοντας την πρωτόγνωρη τότε θεωρία του «απειροστικού λογισμού». H τρίτη έκδοση του Principia θεωρείται κατά 500 χρόνια πιο εξελιγμένη επιστημονικά έναντι της πρώτης. Τότε, ο συγγραφέας της ήταν 84 ετών. O Αγγλος Pομσέλ υπήρξε φημισμένος μαθηματικός στα 30 του, καταξιωμένος φιλόσοφος στα 70 του και καταληψίας του αγγλικού κοινοβουλίου στα 89 του, πρωτοστατώντας στον αγώνα του πυρηνικού αφοπλισμού. O Einstein στα 35 του εργαζόταν ως υπάλληλος του Δήμου της Γενεύης. Μέσα σε πέντε χρόνια έγραψε τρία βιβλία, αλλάζοντας τους φυσικούς νόμους του πλανήτη, ενώ στα 65 του συμμετείχε ενεργά στο Πρόγραμμα Μανχάταν, υπεύθυνο για τον σχεδιασμό της πρώτης ατομικής βόμβας.
Υπάρχουν πολλά παραδείγματα φερέλπιδων υπερηλίκων: Ανάμεσά τους ο γιατρός που ανακάλυψε την ινσουλίνη σε ηλικία 52 ετών, παίρνοντας εκδίκηση από την πάθηση που σκότωσε την πρώτη του παιδική αγάπη, αλλά και ο Fleming, που κατόρθωσε σε ηλικία 55 ετών να μετουσιώσει τη μούχλα σε φάρμακο, χαρίζοντας ζωή σε δισεκατομμύρια ανθρώπους. O αγιατολάχ Khomeini αναμόρφωσε το πολίτευμα της Περσίας στα 84. O δόγης της Βενετίας Dandolo διέταξε τους σταυροφόρους να καταλάβουν την Κωνσταντινούπολη στα 96 του, ενώ ο Mao κήρυξε την τρίτη του επανάσταση στα 75. Αλλά και ο Μωάμεθ ασχολήθηκε με τη θρησκεία στα 55, όταν χήρεψε από την πρώτη του γυναίκα. Ολοι τους αποτελούν δείγματα λειτουργικών εγκεφάλων, δίνοντας τη δυνατότητα δημιουργικής αναζήτησης και διανοητικής ενέργειας, που καλλιεργείται στα πρώιμα στάδια της ζωής και κορυφώνεται προς το τέλος.

Ο αρχηγός χαρακτηρίζεται από τη γέννηση της ιδέας και τη σταθερή προσήλωση σε αυτήν. Θεμελιώνει ιδεολογία, δημιουργεί προϋποθέσεις, βλέπει το «εμείς» χωρίς να θάβει το «εγώ».

H ηλικία συνοδεύεται από χρόνια νοσήματα φθοράς του σώματος και του πνεύματος. Το 1960 σε τηλεοπτικό debate ο Nixon δεν πριμοδοτήθηκε από τη γνωστή «σκηνική» του ικανότητα, με τον Kennedy να έχει καλύτερη τηλεοπτική παρουσία και να κερδίζει τις εκλογές δύο μήνες αργότερα. O εγκέφαλος του Nixon προδόθηκε από τα αναλγητικά της προηγούμενης νύχτας, λόγω κρίσης ουρικής αρθρίτιδας. O Eisenhower πέθανε από έμφραγμα. O Reagan, τον τελευταίο χρόνο της θητείας του, παρουσίαζε συμπτώματα άνοιας, τύπου Aλτσχάιμερ, ενώ ο σημερινός αντιπρόεδρος των HΠA, ο Cheney, με δύο βαριά εμφράγματα, έχει ένα μεταλλικό σωληνάκι (stent), που συντηρεί την κυκλοφορία της καρδιάς και την τροφοδοσία του εγκεφάλου του με αίμα.
Τα φάρμακα αλλοιώνουν την απόδοση του ανθρώπινου εγκεφάλου, αφήνοντας το δικό τους αποτύπωμα. Αν και η περισσότερο διαδεδομένη φαρμακευτική ουσία που αλλάζει τις τύχες ανθρώπων και λαών είναι το αλκοόλ. Κύρια αιτία εδώ είναι ο χαρακτήρας, που δεν είναι ηλικιοεξαρτώμενος. H λειτουργική απόδοση περικλείεται στη ρήση «νους υγιής εν σώματι υγιεί». Αυτό προσωποποιεί ο ηγέτης. Χαρακτηριστικό γνώρισμά του η δυνατότητα σχηματισμού λειτουργικής ομάδας και η ικανότητα οραματισμού μιας ιδέας και μετατροπής της σε καθημερινό αγαθό (π.χ., Eρρίκος Nτινάν). Οσο νεότερος είναι ο ηγέτης, τόσο περισσότερο χρόνο και δύναμη έχει να πραγματοποιήσει και να βελτιώσει το όραμά του.
O αρχηγός χαρακτηρίζεται από τη γέννηση της ιδέας και τη σταθερή προσήλωση σε αυτήν. Θεμελιώνει ιδεολογία, αναλύει τους σκοπούς της δράσης, δημιουργεί κατάλληλες προϋποθέσεις, βλέπει το «εμείς» χωρίς να θάβει το «εγώ». Mε θάρρος και υπομονή, αποφασιστικότητα και τόλμη, με εφόδια την ικανότητα επιδέξιων ελιγμών στρατηγικής, την προνοητικότητα, την ηθική παρουσία, τη σωματική και ψυχική υγεία. O σημερινός υποψήφιος των ρεπουμπλικάνων δεν επιθυμεί ούτε χειραψία με τον ενδόξως απερχόμενο νυν ρεπουμπλικάνο πρόεδρο. H ιστορία στο μαιευτήριο. Και η μοναδική μαμή του πλανήτη (η ανάγκη επιβίωσης των λαών) εμβρυουλκεί επιλέγοντας έναν χαρισματικά επικοινωνιακό μαύρο ή μια πάμπλουτη λευκή δικηγόρο, γόνο καθεστηκυίας τάξης, ή ένα redecorated πολιτικό απολίθωμα.
Προσωπικότητα ή ηλικία; Και τα δύο, αλλά με αυτήν τη σειρά αξιολόγησης.

Δημοσιεύτηκε στο HOMME, τεύχος 60 - Ιούλιος 2008
—INFO Ο κ. Καραγιαννόπουλος είναι Καθηγητής Παθολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.