Ποιες είναι οι νοητικές δυνατότητες κάθε ηλικίας

BENEDICT CAREY / THE NEW YORK TIMES

•             

Οι επιστήμονες αναρωτιούνται αν υπάρχουν σαφή, ανεξάρτητα χαρακτηριστικά μνήμης και γνώσεων που κορυφώνονται σε διάφορες περιόδους της ζωής.

Πίσω από όλα τα τυποποιημένα κοπλιμέντα για τους ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας –ζωηρός! παμπόνηρος! σοφός!– κρύβεται η αναγνώριση για κάτι που οι επιστήμονες δυσκολεύονται να χαρακτηρίσουν: τις νοητικές δυνατότητες που βελτιώνονται με την ηλικία.
Η γνώση είναι φυσικά ένας σημαντικός παράγοντας της εξίσωσης. Ανθρωποι μέσης ηλικίας και μεγαλύτεροι, τείνουν να γνωρίζουν περισσότερα από τους νέους ενήλικες, εξαιτίας του ότι έχουν ζήσει περισσότερο, «σκοράροντας» έτσι υψηλότερα σε τεστ λεξιλογίου, σταυρόλεξα και άλλες μετρήσεις της επονομαζόμενης αποκρυσταλλωμένης νοημοσύνης. Παρόλα αυτά, οι νέοι ενήλικες που συμβουλεύονται τους μεγαλύτερους (κυρίως όταν οι πρώτοι είναι απελπισμένοι) δεν το κάνουν μόνο για να συγκεντρώσουν στοιχεία, να λύσουν σταυρόλεξα και να δανειστούν την πιστωτική τους κάρτα. Αλλά ούτε ζητούν βοήθεια σε θέματα βραχυχρόνιας μνήμης ή με σκοπό την επίλυση γρίφων, μιας και αυτές οι ικανότητες, οι οποίες αποτελούν τη ρέουσα νοημοσύνη, βρίσκονται στην κορύφωσή τους στη δεκαετία των 20 χρόνων.
Αντίθετα, ένα πιο ηλικιωμένο μυαλό προσφέρει κάτι επιπλέον, σύμφωνα με μία νέα έρευνα που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Psychological Science. Τα στοιχεία κοινωνικής κρίσης και η βραχυχρόνια μνήμη, τα οποία αποτελούν σημαντικά τμήματα του γνωσιακού παζλ, φτάνουν στην κορύφωσή τους σε μεγαλύτερη ηλικία από ό,τι πίστευαν έως τώρα οι επιστήμονες.

Γνωστικά τεστ

Οι ερευνητές Τζόσουα Χάρτσορν από το Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης και Λόρα Τζέρμιν από το Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ και το Γενικό Νοσοκομείο της Μασαχουσέτης, ανέλυσαν έναν θησαυρό βαθμολογιών από γνωστικά τεστ, στα οποία υποβλήθηκαν άνθρωποι κάθε ηλικίας. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι ο ευρύς διαχωρισμός στη γνωστική ικανότητα που σχετίζεται με την ηλικία – ρέουσα στους νέους και αποκρυσταλλωμένη στους μεγαλύτερους – καλύπτει πολλές σημαντικές λεπτές διαφοροποιήσεις. «Αυτή η διχοτόμηση είναι εξαιρετικά χονδροειδής» λέει ο δρ Χάρτσορν. «Τα μοτίβα που κάνουν την εμφάνισή τους είναι πολύ περισσότερα, και χρειάζεται να τα λάβουμε υπόψη εάν θέλουμε να κατανοήσουμε πλήρως την επίδραση της ηλικίας στη γνώση».

Σύμφωνα με ειδικούς, η νέα ανάλυση εγείρει το ερώτημα: Υπάρχουν σαφή, ανεξάρτητα χαρακτηριστικά μνήμης και γνώσεων που κορυφώνονται σε διάφορες περιόδους της ζωής; «Πιστεύω ότι χρειάζεται πολύ περισσότερη έρευνα για να αποδειχθεί κάτι τέτοιο» λέει ο Ντένις Παρκ, καθηγητής επιστήμης της συμπεριφοράς και του εγκεφάλου στο Πανεπιστήμιο του Τέξας, στο Ντάλας. Στην έρευνα αξιολογήθηκαν ιστορικά σκορ επιδόσεων στο δημοφιλές τεστ νοημοσύνης Ουέσλερ, τα οποία συγκρίθηκαν με πιο πρόσφατα αποτελέσματα που προέκυψαν από ένα σύντομο τεστ γνώσης, στο οποίο υποβλήθηκαν δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι, και βρίσκεται αναρτημένο στις ιστοσελίδες των ερευνητών testmybrain.org και gameswithwords.org.

Μειονέκτημα

Σύμφωνα όμως με τον Γουόρνερ Σάιε, ερευνητή στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια, ένα μειονέκτημα της συγκεκριμένης προσέγγισης είναι ότι εξαιτίας του ότι δεν ακολούθησε τα ίδια άτομα στη διάρκεια της ζωής τους, μπορεί να μην κατάφερε να αποτυπώσει τις διαφορετικές πολιτισμικές τους εμπειρίες.
Οι παλαιότερες όμως έρευνες, ήταν πολύ μικρότερες και δεν περιελάμβαναν τόσο μεγάλο ηλικιακό εύρος. Οι συμμετέχοντες ήταν μεταξύ 10 και 89 ετών, και υποβλήθηκαν σε ένα πλήθος τεστ, μετρώντας δεξιότητες όπως τη μνήμη για αφηρημένα σύμβολα και ακολουθίες ψηφίων, την επίλυση προβλημάτων και το «διάβασμα» συναισθημάτων μέσα στο βλέμμα αγνώστων.

Ποια είναι όμως τελικά τα αποτελέσματα της νέας προσέγγισης; «Βρήκαμε ότι πράγματι διαφορετικές ικανότητες ωριμάζουν σε διαφορετικές ηλικίες» λέει η δρ Τζέρμιν. Η ταχύτητα επεξεργασίας, δηλαδή το πόσο γρήγορα επεξεργάζεται κάποιος ψηφία, λέξεις ή φωτογραφίες, βρίσκεται στο απόγειό της στο τέλος της εφηβείας, ενώ η μνήμη για κάποια πράγματα, όπως ονόματα, είναι οξύτερη στους εικοσάρηδες. Η ικανότητα όμως να ανακαλείς πρόσωπα και να επεξεργάζεσαι νούμερα στο μυαλό σου, είναι ισχυρότερη στους τριαντάρηδες. Τέλος, στο τεστ στο οποίο οι συμμετέχοντες καλούνταν να «διαβάσουν» τα συναισθήματα κάποιου στα μάτια του, τα πήγαν καλύτερα οι σαραντάρηδες και οι πενηντάρηδες.Το μεγαλύτερο όμως σε ηλικία μυαλό είναι πιο ικανό να αποφύγει διαπροσωπικές λανθασμένες κρίσεις, και να χειριστεί περίπλοκες διαδικασίες.