Ο μεταρρυθμιστής της χριστιανοσύνης Μαρτίνος Λούθηρος

                           

Ο μοναχός που νίκησε τον πάπα!

Ζώντας ανάμεσα στη θεολογική επανάσταση και το πνεύμα της εποχής του, ο καλόγερος που άλλαξε τη ροή του χριστιανισμού δημιουργώντας νέο δόγμα άφησε κληρονομιά μερικά εκατομμύρια πιστούς του λουθηρανισμού.

Ο αυγουστίνος μοναχός, διπλωματούχος της φιλοσοφίας, διδάκτορας της θεολογίας και καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Βιρτεμβέργης έζησε μια πλούσια ζωή, μεστή και μαχητική, με αντιθέσεις, τραγωδίες και θριάμβους.

Ο Λούθηρος ήταν επαναστάτης στο είδος του και μεταρρυθμιστής, στοχαστής και διανοούμενος, ένα πνεύμα μπροστά από την εποχή του και ταυτοχρόνως φυλακισμένο στον Μεσαίωνα.

Ήταν στις 31 Οκτωβρίου 1517 όταν έφερε το θέμα των συχωροχαρτιών σε δημόσια συζήτηση, αναρτώντας στον ναό της Βιρτεμβέργης τις περίφημες 95 θέσεις του, με όλη την Ευρώπη να χωρίζεται μόλις τρεις μήνες αργότερα σε δύο αντιμαχόμενες παρατάξεις: τους καθολικούς, πιστούς στην παπική εξουσία, και τους μεταρρυθμιστές, που έμελλε να ονομαστούν προτεστάντες (διαμαρτυρόμενοι), από τη διαμαρτυρία που υπέγραψαν το 1529!

Ο Λούθηρος απέρριψε τα συχωροχάρτια, τις νηστείες, τις προσευχές και πολλά ακόμα μυστήρια της χριστιανοσύνης, ως κενά νοήματος, υποστηρίζοντας ότι εκείνο που πραγματικά μετράει είναι η αληθινή και ένθερμη πίστη. Ζητούσε επισταμένως να καταργηθεί η κοσμική εξουσία του πάπα, δίδασκε την ανεξιθρησκία και υπεραμυνόταν του δικαιώματος των ιερέων να παντρεύονται.

Κι όταν το 1521 ο πάπας Λέων Ι' τον αφόρισε, ο γερμανικός λαός έκαψε το σχετικό έγγραφο ως αιρετικό! Κι όταν την επόμενη χρονιά ο βασιλιάς της Ισπανίας καταδίκασε τα κηρύγματά του και επικήρυξε τον ίδιο, ο Λούθηρος κρύφτηκε σε έναν πύργο στο δάσος της Σαξονίας, ζητώντας από τους πιστούς του να μην υπακούουν στον πάπα και τους επισκόπους.

Ο μεγάλος μεταρρυθμιστής πέθανε βέβαια πριν προλάβει να γίνει μάρτυρας της Συνθήκης της Αυγούστας (1555), η οποία αναγνώριζε ως ισότιμους καθολικούς και διαμαρτυρόμενους, αφήνοντας ωστόσο κληρονομιά μερικές εκατοντάδες εκατομμύρια προτεσταντών...

Πρώτα χρόνια



Ο Μαρτίνος Λούθηρος γεννιέται στις 10 Νοεμβρίου 1483 στη Σαξονία, που ήταν τότε τμήμα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, μέσα σε οικογένεια φτωχών αγροτών, αν και αργότερα ο πατέρας του θα έβρισκε οικονομική ανακούφιση ως μεταλλωρύχος, με τη μετακίνηση της φαμίλιας σε γειτονική πόλη το 1484.

Ο πατέρας γνώριζε καλά ότι η δουλειά στα ορυχεία δεν ήταν εύκολη και θέλησε για τον πολλά υποσχόμενο γιο του ένα καλύτερο μέλλον: αφού λοιπόν εξασφάλισε γι' αυτόν ένα ευσεβές και αυστηρό οικογενειακό περιβάλλον, τον γράφει σε ηλικία 7 ετών στο λατινικό σχολείο της πολίχνης και αργότερα, στα 14, τον στέλνει ακόμα βορειότερα στη Γερμανία για να συνεχίσει τις σπουδές του σε αξιοσέβαστο εκπαιδευτικό ίδρυμα της εποχής.

Το 1498, το 16χρονο αγόρι επιστρέφει στη γενέτειρά του για να εγγραφεί στο τοπικό προπαρασκευαστικό σχολείο, εντρυφώντας στη φιλολογία, τη ρητορική και τη λογική, αν και ο ίδιος θα περιγράψει αργότερα το αυστηρό περιβάλλον του σχολείου ως «καθαρτήριο και κόλαση». Το 1501 ο Λούθηρος βρίσκεται στο Πανεπιστήμιο της Ερφούρτης, απ' όπου αποφοιτεί με ειδίκευση στη φιλολογία, τη λογική, τη μεταφυσική και τη ρητορική. Ακολουθώντας κατόπιν το όνειρο του πατέρα του, αποφασίζει να γίνει δικηγόρος και ο Μάιος του 1505 θα τον βρει να σπουδάζει νομικά.



Δύο μήνες ωστόσο αργότερα, τον Ιούλιο του 1505, θα συμβεί το περίφημο περιστατικό που θα τον κάνει να απαρνηθεί την κοσμική ζωή, αλλάζοντας άρδην την πορεία του: εγκλωβισμένος σε ξαφνική καταιγίδα και φοβούμενος για τη ζωή του, ο Λούθηρος επικαλείται σε βοήθεια την Αγία Άννα, την προστάτιδα των μεταλλωρύχων, προσφέροντας ως αντάλλαγμα τη μεταστροφή του στη θρησκεία. Κι έτσι, όταν η σφοδρή θύελλα υποχώρησε, ο Μαρτίνος όφειλε να σεβαστεί την υπόσχεσή του και να φορέσει το σχήμα (οι ιστορικοί βέβαια θεωρούν σήμερα ότι η απόφασή του να γίνει μοναχός ήταν μια προοδευτική διαδικασία και όχι μια αυθόρμητη παρόρμηση).

Η αποφάσή του να χειροτονηθεί ιερέας εξόργισε, όπως ήταν φυσικό, τον πατέρα του, ο ίδιος ήταν ωστόσο ανένδοτος. Σε αυτό πρέπει να έπαιξε ρόλο και ο μεταφυσικός φόβος που ένιωθε ο νεαρός άντρας για την κόλαση και τη θεϊκή οργή, θεωρώντας ότι μια ζωή στο μοναστήρι θα τον βοηθούσε να βρει την πολυπόθητη λύτρωση...

Πνευματικές αγωνίες και θεία έμπνευση



Τα πρώτα χρόνια στο μοναστήρι των αυγουστίνων ερημιτών στην Ερφούρτη μόνο εύκολα δεν ήταν για τον Λούθηρο, καθώς δεν βρήκε την πνευματική και θρησκευτική επιφοίτηση που έψαχνε. Παρόλα αυτά, το 1507 χειροτονήθηκε ιερέας. Λίγο αργότερα, σε ηλικία 27 ετών, στέλνεται ως απεσταλμένος της μονής σε εκκλησιαστικό συνέδριο στη Ρώμη, γεγονός που θα τον κάνει ακόμα πιο ανήσυχο, αποθαρρυμένο και απογοητευμένο για την πίστη, λόγω της διαφθοράς που αντίκρισε στους καθολικούς ιερείς της Ρώμης (τα συγχωροχάρτια και τα προνόμια των κληρικών).

Επιστρέφοντας στη Γερμανία, εγγράφεται στο Πανεπιστήμιο της Βιρτεμβέργης, σε μια προσπάθεια να ξαναβρεί και πάλι την κλονισμένη πίστη του. Θριαμβεύει στις θεολογικές σπουδές, συνεχίζει την ακαδημαϊκή του εκπαίδευση και το 1512 παίρνει το διδακτορικό του δίπλωμα στη θεολογία, αναλαμβάνοντας ταυτόχρονα τα πρώτα εκπαιδευτικά του καθήκοντα στο Πανεπιστήμιο της Βιρτεμβέργης ως καθηγητής βιβλικής φιλολογίας.



Η εντρύφησή του στις Γραφές του έδωσε επιτέλους την πνευματική καθοδήγηση που τόσο αποζητούσε, με τον ίδιο να συνειδητοποιεί τελικά ότι το κλειδί για τη θρησκευτική σωτηρία δεν ήταν ο φόβος για τη θεϊκή οργή ή η υποδούλωση σε δόγματα, παρά μόνο η ειλικρινής πίστη. Η στιγμή είναι καθοριστική τόσο για τη ζωή και τη σκέψη του, όσο και για τα κατοπινά πεπραγμένα του...

Απόρριψη της ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας



Ήταν το 1517 όταν η ήπια αντίδραση του Λούθηρου στην παπική εξουσία θα κορυφωνόταν με μια πρωτόγνωρη σφοδρότητα: ο πάπας Λέων Ι' ανακοινώνει έναν νέο γύρο συγχωροχαρτιών για να βρει τα απαραίτητα κονδύλια για την ανέγερση της βασιλικής του Αγίου Πέτρου.

Στις 31 Οκτωβρίου της ίδιας χρονιάς, ο εξοργισμένος καλόγερος τοιχοκολλεί ένα χαρτί με 95 θέσεις στο παρεκκλήσι του πανεπιστημίου (ή στον μητροπολιτικό ναό της Βιρτεμβέργης, ανάλογα με τις πηγές).



Παρά το γεγονός ότι η πρόθεσή του ήταν απλώς ένας δημόσιος διάλογος για τα θέματα που έθετε, οι 95 θέσεις, με την αμείλικτη κριτική τους στα συγχωροχάρτια και την παπική διαφθορά, δεν μπορούσαν να περάσουν απαρατήρητες. Ταυτοχρόνως, ο διαπρεπής καθηγητής-μοναχός απέστειλε ένα αντίγραφο στον αρχιεπίσκοπο της Σαξονίας, απαιτώντας σε σφοδρό τόνο να απαγορεύσει την πώληση των συγχωροχαρτιών, καθώς στη συλλογιστική του Μαρτίνου η πρακτική φάνταζε κατάφωρη κλοπή των πενιχρών εισοδημάτων των φτωχών.



Με τη βοήθεια της τυπογραφίας, οι «95 Θέσεις», όπως έγιναν γνωστές, διαδόθηκαν στη γερμανική επικράτεια μέσα σε δύο βδομάδες, ενώ σε λιγότερο από δύο μήνες κυκλοφορούσαν μεταφρασμένες στα μήκη και τα πλάτη της Ευρώπης! Δεν θα έπαιρνε πολύ στην επίσημη καθολική εκκλησία να αντιδράσει σε αυτή την αυθάδη πράξη αμφισβήτησης της παπικής εξουσίας κι έτσι τον Οκτώβριο του 1518, σε συνάντηση απολογίας με τον επιτετραμμένο καρδινάλιο του πάπα, ο Λούθηρος διατάζεται να αποκηρύξει την ευθεία επίθεσή του στον παπισμό.



Ο Λούθηρος, σε μια στρατηγική αναδίπλωση, επικαλέστηκε τις Γραφές ως διαιτητή της δογματικής διαμάχης, τραβώντας ωστόσο το πράγμα στα άκρα, καθώς έκρινε αναρμόδιο τον πάπα για την ερμηνεία των ευαγγελικών κειμένων. Η συνάντηση κατέληξε σε τρομερό καυγά, με τις δύο πλευρές να μη συμφωνούν πουθενά.

Ολόκληρο το 1519 θα το περάσει ο Λούθηρος στη Βιρτεμβέργη, διδάσκοντας στο πανεπιστήμιο και γράφοντας πύρινα άρθρα κατά του παπισμού: τον Ιούνιο και τον Ιούλιο δηλώνει δημόσια ότι η Βίβλος δεν έδινε στον πάπα το αποκλειστικό δικαίωμα ερμηνείας των Γραφών, όπως ισχυριζόταν ο ίδιος, αναγκάζοντας τελικά τον Λέοντα Ι' να απειλήσει τον μοναχό με οριστικό αφορισμό στις 15 Ιουνίου 1520: ο πάπας εκδίδει βούλα με την οποία αποκηρύσσει τις περισσότερες θέσεις του μοναχού ως αιρετικές, αναγκάζοντας τους απανταχού πιστούς να κάψουν τα βιβλία του και να αποκηρύξουν δημόσια τις θέσεις του, υπό την απειλή ότι ειδάλλως θα αφοριστούν ως αιρετικοί και θα διωχθούν.



Ως αντίδραση, στις 10 Δεκεμβρίου της ίδιας χρονιάς, ο Λούθηρος καίει την παπική επιστολή δημόσια, όταν πληροφορήθηκε ότι σε εκπαιδευτικά ιδρύματα της Ευρώπης καίγονταν μαζικά τα βιβλία του...

Αφορισμός



Τον Ιανουάριο του 1521, ο Λούθηρος αφορίστηκε με κάθε επισημότητα από τη ρωμαιοκαθολική εκκλησία. Τον Μάρτιο κλήθηκε εκ νέου σε απολογία, στη γενική συνέλευση των παπικών αξιωματούχων, με τον ίδιο να υπεραμύνεται των θέσεών του επικαλούμενος και πάλι τις Γραφές, προκαλώντας τους ιερωμένους να του δείξουν τα ακριβή αποσπάσματα που τον έκαναν να φαντάζει στα μάτια τους αιρετικός. Δεν βρέθηκε φυσικά κανένα...



Στις 8 Μαΐου 1521 η ετυμηγορία της επιτροπής ήταν αμείλικτη: τα γραπτά του Λούθηρου απαγορεύτηκαν και ο ίδιος δαιμονοποιήθηκε ως «καταδικασμένος αιρετικός». Αυτό, πέρα από αφορισμένο, τον έκανε και καταζητούμενο, με τους φίλους του να τον κρύβουν άρον-άρον σε πύργο της Σαξονίας.



Όντας στην απομόνωση της κρυψώνας, μεταφράζει την Καινή Διαθήκη στην κοινή γερμανική γλώσσα, ώστε να δώσει στον καθημερινό άνθρωπο τη δυνατότητα να έχει ευθεία πρόσβαση στον λόγο του θεού.



Παρά το γεγονός ότι ήταν ο Νο 1 καταζητούμενος άντρας της Γερμανίας, ο Λούθηρος αποφασίζει τον Μάιο του 1522 να εγκαταλείψει την κρυψώνα του και εμφανίζεται ξανά στη Βιρτεμβέργη: ως διά μαγείας, όχι μόνο δεν συλλαμβάνεται από κανέναν, αλλά αρχίζει να οργανώνει μια νέα εκκλησία, τη λουθηρανική! Οι πιστοί συνέρρεαν ως ποίμνιο και οι γερμανοί ευγενείς άρχισαν να υποστηρίζουν μαζικά τα κηρύγματά του.

Η εξάρτησή του από την αριστοκρατία τον έκανε ωστόσο να αποκηρύξει την εξέγερση των χωρικών το 1524 και να συνταχθεί με τους ευγενείς, καθώς γνώριζε ότι χάρη στη δική τους οικονομική βοήθεια και εξουσία μπορούσε να κρατήσει την εκκλησία του ζωντανή. Την ώρα λοιπόν που χιλιάδες απλού λαού έχαναν τη ζωή τους από τα στρατεύματα των ευγενών, η εκκλησία του Λούθηρου κέρδιζε συνεχώς πιστούς και μεγάλωνε στα χρόνια που περνούσαν.



Το 1525, ο Λούθηρος παντρεύτηκε την Katharina von Bora, πρώην καλόγρια που είχε εγκαταλείψει τη μονή της βρίσκοντας καταφύγιο στη νέα εκκλησία του μοναχού. Το ζευγάρι, στην πορεία των επόμενων χρόνων, θα αποκτούσε 6 παιδιά...

Τελευταία χρόνια



Από το 1533 μέχρι τον θάνατό του το 1546, ο Μαρτίνος Λούθηρος υπηρέτησε ως κοσμήτορας στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου της Βιρτεμβέργης. Ασφαλώς η πολυτάραχη ζωή του, οι αρρώστιες που πέρασε, ο φυσικός πόνος αλλά και η στενοχώρια του που ήταν αφορισμένος και κυνηγημένος άφησαν το στίγμα τους στα γραπτά του, τα οποία άρχισαν πια να είναι λιγότερο φιλελεύθερα από τα παλιότερα κηρύγματά του, περιέχοντας τώρα μειωτικούς χαρακτηρισμούς και προσβολές για διάφορες κοινωνικές ομάδες. Η ανεξιθρησκία που δίδασκε κάποτε έδωσε πλέον τη θέση της σε πικρόχολα σχόλια.



Κι έτσι, στις 18 Φεβρουαρίου 1546, σε ηλικία 62 ετών, ο μεταρρυθμιστής της χριστιανικής πίστης εγκατέλειψε τον κόσμο, κατά τη διάρκεια ταξιδιού στη γενέτειρά του. Η πλέον ισχυρή και αμφιλεγόμενη μορφή της Μεταρρύθμισης, ο άνθρωπος που δημιούργησε άλλο ένα σχίσμα στην καθολική εκκλησία, κατακερματίζοντας περαιτέρω το ενιαίο χριστιανικό δόγμα, άλλαξε δραστικά τη σχέση των ιερέων με τους πιστούς, καθώς η επιθυμία του να νιώσει ο άνθρωπος κοντύτερα στον θεό τον οδήγησε στη μετάφραση της Βίβλου στην κοινή γλώσσα του λαού...