Η σπουδαία χορεύτρια Ισιδώρα Ντάνκαν

                   

Η «μητέρα» του σύγχρονου χορού και οι αρχαιοελληνικές επιρροές της!

Η περίφημη «ξυπόλυτη χορεύτρια» που καλούσε σε επιστροφή στην αρχαία ελληνική χορογραφία έμελλε να αλλάξει ριζικά τη μορφή του σύγχρονου χορού.

Οι διδασκαλίες της στράφηκαν ενάντια στις αυστηρές αρχές του κλασικού μπαλέτου, το οποίο χαρακτήριζε κακόγουστο και αφύσικο, υποστηρίζοντας ταυτόχρονα ότι ο χορός πρέπει να λειτουργεί ως μέσο έκφρασης και ψυχαγωγίας και όχι να περιορίζει τον χορευτή μέσω ανόητων κανόνων που εναντιώνονται στην ανθρώπινη φύση!

Συνδυάζοντας τη μουσική και την ποίηση και αξιοποιώντας τα «καλά» στοιχεία του μπαλέτου, η Ντάνκαν δημιούργησε ένα εξολοκλήρου δικό της είδος χορού, το οποίο διέφερε από όλα τα προϋπάρχοντα χορευτικά είδη.

«Δεν επινόησα τον χορό, υπήρχε πριν από εμένα. Κοιμόταν όμως κι εγώ τον ξύπνησα!», είπε κάποτε η Ντάνκαν σε μια δόση υπερβολής, με πολλούς ιστορικούς να της αναγνωρίζουν ωστόσο ότι προσέφερε περισσότερα από κάθε άλλον στην τέχνη της κίνησης.

Κι αυτό γιατί η Ντάνκαν δεν ήταν απλώς μια χορεύτρια που σφράγισε ανεξίτηλα τη χορευτική κουλτούρα του 20ού αιώνα, αλλά μια ολοκληρωμένη πνευματική οντότητα: λάτρης της περιπέτειας και κοινωνικά συνειδητοποιημένη γυναίκα, δεν άφησε πίσω της μόνο τη χαρακτηριστική τεχνική της και το αναντίρρητο παιδαγωγικό της έργο, αλλά και μια πληθώρα από σχέδια, ζωγραφιές, φωτογραφίες και θεωρητικά κείμενα.

Και περισσότερο ίσως απ' όλα, ήταν μια απελευθερωμένη γυναίκα, με πρωτοποριακές για την εποχή της αντιλήψεις. Ο αντισυμβατικός αμφισεξουαλικός τρόπος ζωής της είχε προκαλέσει κατά καιρούς θύελλες αντιδράσεων και σχολίων, αλλά η ίδια δεν απαρνήθηκε ούτε στιγμή τις πεποιθήσεις της: θεωρητικός του χορού, δεν δίσταζε να ασκήσει κριτική στη σύγχρονη κοινωνία, τον πολιτισμό και την εκπαίδευση. Υπήρξε ένθερμη υποστηρικτής του αγώνα υπέρ των δικαιωμάτων της γυναίκας και ονειρευόταν μια κοινωνική επανάσταση και έναν κόσμο δικαιότερο...

Πρώτα χρόνια



Η Ισιδώρα Ντάνκαν γεννιέται στις 27 Μαΐου 1877 στο Σαν Φρανσίσκο της Καλιφόρνια ως Άντζελα Ντάνκαν. Ο πατέρας της, Τζόζεφ Ντάνκαν, επιτυχημένος επιχειρηματίας, ήταν ήδη χωρισμένος όταν γνώρισε και παντρεύτηκε τη μητέρα της, Ντόρα Γκρέι, το 1869, με τη σύζυγο να είναι μάλιστα 30 χρόνια νεότερή του.

Η φαμίλια έμελλε ωστόσο να περάσει ένα οικογενειακό δράμα: ο πατέρας εγκαταλείπει το σπιτικό του λίγο μετά τη γέννηση του τέταρτου παιδιού του, της Άντζελα, καθώς το όνομά του είχε εμπλακεί σε τραπεζικό σκάνδαλο. Συλλαμβάνεται έναν χρόνο αργότερα, ενώ έπειτα από πολύχρονη δικαστική περιπέτεια θα αθωωνόταν τελικά. Η μητέρα παίρνει εν τω μεταξύ διαζύγιο και προσπαθεί να συντηρήσει την πολυμελή φαμίλια διδάσκοντας πιάνο, με τον πατέρα να επιστρέφει στο σπίτι αργότερα και να αναλαμβάνει τις ευθύνες της οικογένειας.



Ως η νεότερη από τα τέσσερα παιδιά των Ντάνκαν, η μελλοντική Ισιδώρα ξεκίνησε μαθήματα μπαλέτου από τα μικράτα της. Κορυφαίο ταλέντο από παιδί, ένιωθε δυσφορία με τον παραδοσιακό τρόπο που εκτελούταν το μπαλέτο και άρχισε να αναπτύσσει το δικό της στιλ από πολύ νωρίς, έναν πιο φυσικό τρόπο χορού δηλαδή.

Από την τρυφερή ηλικία των 6 ετών βοηθούσε μάλιστα τη δασκάλα της στην εκμάθηση των λιγότερο ικανών μαθητών, με την ίδια να παραμένει χαρισματική και προικισμένη δασκάλα σε όλη τη διάρκεια της ζωής της.

Στα 13 της, το 1890, ήταν ήδη επαγγελματίας χορεύτρια και εμφανιζόταν στο San Francisco Barn Theatre, κι από κει σειρά είχε το Σικάγο και κατόπιν η Νέα Υόρκη. Κάπου εκεί στα 16 της χρόνια θα άλλαζε το όνομά της στο καλλιτεχνικότερο «Ισιδώρα» (Isadora).

Τα χρόνια της Βρετανίας



Παρά το πηγαίο ταλέντο της και τις δουλειές που έκλεινε με ευκολία, οι πρώτες δημόσιες εμφανίσεις της στην Αμερική δεν είχαν αντίκτυπο ούτε στο κοινό ούτε και στους κριτικούς της εποχής. Το 1899 μετακομίζει λοιπόν στην Αγγλία για να διευρύνει τους ορίζοντές της, ακολουθούμενη από τη μητέρα της, την αδελφή της Ελίζαμπεθ και τον αδελφό της Ρέιμοντ.

Φοιτά σε πρόγραμμα ελληνικής γλυπτικής του Βρετανικού Μουσείου και βρίσκει την πολυπόθητη έμπνευση που έψαχνε: από τα κοστούμια μέχρι και το χορευτικό στιλ, ο αρχαίος ελληνικός χορός γίνεται το μεγάλο της πάθος. Υιοθετεί τον ελληνικό μανδύα και εμφανίζεται πια ξυπόλυτη, κερδίζοντας διθυραμβικές κριτικές για την πρωτοτυπία και τη χορευτική της τόλμη.



Η ελεύθερη χορογραφία και τα ασυνήθιστα (και «αεράτα») κοστούμια που χρησιμοποιεί την καθιερώνουν ως χορεύτρια στη Βρετανία και σύντομα κάνει εμφανίσεις και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όπως την Ελλάδα που λάτρεψε, τη Γερμανία, τη Γαλλία, τη Ρωσία, με τη φήμη της να εδραιώνεται.

«Η τέχνη μου δεν είναι παρά μια προσπάθεια να εκφράσω την ύπαρξή μου», συνήθιζε να λέει. Σύμφωνα με την ίδια, η τέχνη της θα έπρεπε στο εξής να προσανατολιστεί προς τα αρχαιοελληνικά πρότυπα: φυσικότητα και ελευθερία...

Προσωπικές τραγωδίες



Τα δύο παιδιά της Ισιδώρα Ντάνκαν, γεννημένα αμφότερα από παράνομους δεσμούς με παντρεμένους άντρες, έμελλε να πνιγούν το 1913 στο Παρίσι, όταν το αυτοκίνητο της νταντάς τους έπεσε στον Σηκουάνα.

Το 1914 μάλιστα θα χάσει άλλον έναν γιο, ο οποίος πέθανε λίγο μετά τη γέννα του. Απαρηγόρητη η Ντάνκαν, δεν θα ξεπερνούσε ποτέ το προσωπικό της δράμα, με το υπόλοιπο της ζωής της να στιγματίζεται από την τραγικότητα των γεγονότων αυτών. Όταν έχασε και το τρίτο της παιδί, τότε ήταν που θα υιοθετούσε το περίφημο «τραγικό στιλ» στις ερμηνείες της, επιλέγοντας πλέον δραματικό ρεπερτόριο.

Γάμος και περιπέτειες



Το 1920, όντας στη Μόσχα για την ίδρυση τοπικού παραρτήματος της περίφημης σχολής της, γνωρίζει τον ποιητή Sergey Aleksandrovich Yesenin, ο οποίος ήταν κατά 20 χρόνια νεότερός της. Το ζευγάρι παντρεύεται το 1922 και αποφασίζει να εγκατασταθεί στις ΗΠΑ, όχι ωστόσο χωρίς παρατράγουδα.

Όταν άρχισαν λοιπόν να κυκλοφορούν οι φήμες για ενδεχόμενη επιστροφή της στην πατρίδα, η ρωσική καταγωγή του συζύγου της έγινε αντικείμενο διαμάχης, με πολλούς να τον χαρακτηρίζουν -και την Ισιδώρα φυσικά- μπολσεβίκο και κομμουνιστή. Οι ύβρεις που δεχόταν ο ποιητής με το που αποβιβάστηκε το ζευγάρι στις ΗΠΑ θα έκαναν την Ντάνκαν να δηλώσει αηδιασμένη ότι δεν θα επέστρεφε ποτέ πια στην Αμερική, υπόσχεση που τήρησε κατά γράμμα.

Επιστρέφουν άρον-άρον στη Σοβιετική Ένωση το 1924, με τα γεγονότα να έχουν περιπλέξει ωστόσο τις σχέσεις τους: ο Yesenin εγκαταλείπει την Ισιδώρα και αυτοκτονεί τον επόμενο χρόνο...



Θάνατος



Εν τω μεταξύ, η καριέρα της είχε χάσει πλέον την ασύγκριτη δυναμικότητα των πρώτων χρόνων, με την ίδια να αφιερώνεται προοδευτικά στη διδασκαλία, αποσυρόμενη από τα φώτα της δημοσιότητας στη Νίκαια της Γαλλίας.

Εκεί, στις 14 Σεπτεμβρίου 1927, θα βρει τον θάνατο με τραγικό τρόπο: το μακρύ φουλάρι που φορούσε πιάστηκε στον πίσω τροχό του ανοιχτού αυτοκινήτου της, με τον στραγγαλισμό να είναι αναπόφευκτος. Αμέσως μετά τον χαμό της κυκλοφόρησε μάλιστα η αυτοβιογραφία της, με τίτλο «My Life».

Κληρονομιά



Η Ισιδώρα Ντάνκαν, πέρα από διαπρεπής χορεύτρια, περιλαμβάνεται στα ονόματα που ανανέωσαν τον χορό αποδεσμεύοντάς τον από τις πεπατημένες νόρμες. Η ελευθερία στην κίνηση που εισήγαγε έμελλε να γίνει κοινός τόπος στον σύγχρονο χορό, εμπλουτίζοντας τη χορογραφία με την απαραίτητη δόση ορμητικότητας και αυθεντικότητας που φαινόταν να είχε ανάγκη.

Κατηγορούσε το μπαλέτο ότι «κατέστρεφε τη φυσική ομορφιά του σώματος» και πίστευε ότι ο χορευτής έπρεπε να νιώθει ότι βρίσκεται σε αρμονία με τη φύση. Γι’ αυτό και οι κινήσεις που εμπνεύστηκε ήταν εξαιρετικά απλές: τρεξίματα, χοροπηδητά, πηδήματα κι όλα αυτά με τα χέρια ελεύθερα να κυματίζουν. Η Ντάνκαν αναζητούσε τη «θεία έκφραση του ανθρώπινου πνεύματος» περισσότερο στην έμπνευση παρά στην τεχνική.



Ο τρόπος που χόρευε χαρακτηριζόταν από κομψότητα, χάρη, αιθέριες και γήινες κινήσεις, μελωδικότητα και έντονη εκφραστικότητα. Η ίδια, μέσω της διδασκαλίας της, προωθούσε την ελευθερία κινήσεων, τη φυσικότητα, τον αυτοσχεδιασμό και την προσωπική έκφραση κάθε χορευτή. Στα χνάρια της βάδισαν κατόπιν χιλιάδες χορευτές, οι οποίοι εμπνεύστηκαν από την ίδια για να αναπτύξουν τα δικά τους χορευτικά στιλ.

Πέρα από αυτό, ίδρυσε μια σειρά από σχολές χορού στα πέρατα του κόσμου, περιλαμβανομένων των πλέον γνωστών σε ΗΠΑ, Ρωσία, Γερμανία και Γαλλία. Παρά το γεγονός ότι οι περισσότερες θα έκλειναν σύντομα, οι μαθητές της θα συνέχιζαν τη χορευτική της παράδοση, μένοντας στην ιστορία του χορού ως «Isadorables»...



Στον δήμο Βύρωνα λειτουργεί σήμερα το Κέντρο Μελέτης Χορού Ισιδώρας & Ραϋμόνδου Ντάνκαν, το οποίο στεγάζεται στο κτίριο που σχεδίασε και έχτισε το 1903 ο ίδιος ο Ρέιμοντ, αδελφός της Ισιδώρας Ντάνκαν, σύμφωνα με τα πρότυπα του ανακτόρου του Αγαμέμνονα στις Μυκήνες...