Ελευσίνα: Η πόλη των μυστηρίων

Με όνομα βαρύ σαν Ιστορία, η Ελευσίνα απολαμβάνει το προνόμιο να βρίσκεται μία ανάσα από την πρωτεύουσα. Μα για στάσου! Μήπως τελικά είναι προνόμιο της ίδιας της Αθήνας το να έχει δίπλα της μια πόλη γεμάτη ζωή και Ιστορία;

Ελευσίνια Μυστήρια, η θεά Δήμητρα, η αρπαγή της Περσεφόνης, ο μύθος του Τριπτόλεμου. Επειτα, μετά κάμποσους αιώνες, τα ναυπηγεία, τα διυλιστήρια, η βιομηχανία. Η Ελευσίνα φιγουράρει εδώ και χιλιάδες χρόνια στον ιστορικό και πολιτιστικό χάρτη, αν και η εγγύτητά της με το κλεινόν άστυ δεν της βγήκε πάντα σε καλό. Πολλές βαριές βιομηχανίες, αρκετές για να επιβαρύνουν το βιοτικό επίπεδο της περιοχής, όχι όμως αρκετές ώστε να θαμπώσουν την ομορφιά και την προσωπικότητα μιας πόλης που... έχει τον τρόπο της!

Ναυπηγεία, διυλιστήρια και στο βάθος η Ελευσίνα, στο ηλιοβασίλεμα.

Φωτογραφία: Δημήτρης Κλεάνθης

Τι έχει; Και τι δεν έχει! Εν αρχή, μια υπέροχη παραλιακή περατζάδα, από τον χώρο του παλαιού Ελαιουργείου μέχρι τις παλιές εγκαταστάσεις του Κρόνος. Περίπατος ό,τι πρέπει για χαλάρωση, για ζευγαράκια, για κάθε λογής αφηρημένους, για λόγους που είναι πολύ εύκολο να βρεις. Κατά μήκος αυτής της βόλτας θα περάσεις από το κυρίως λιμάνι της Ελευσίνας, τη μαρίνα και το λιμανάκι με τις ψαρόβαρκες, απολαμβάνοντας παράλληλα τη θέα προς τον κόλπο της Ελευσίνας και την απέναντι Σαλαμίνα.
Το παλαιό Ελαιουργείο, που θα δεις στη δυτική άκρη της παραλιακής, είναι ένα εκπληκτικό βιομηχανικό κτίριο, υστερόγραφο περασμένων εποχών, που σήμερα φιλοξενεί συχνά-πυκνά πλούσιες πολιτιστικές δράσεις. Μεταξύ αυτών, είναι και τα ετήσια «Αισχύλεια», μια σειρά εκδηλώσεων με το όνομα του αρχαίου τραγικού ποιητή που γεννήθηκε στην πόλη. Στο τέρμα της παραλιακής φτάνεις στις ερειπωμένες πλέον εγκαταστάσεις της παλιάς εταιρείας «Κρόνος», με τα καταπληκτικά δείγματα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής. Ο χώρος δεν είναι επισκέψιμος, τα κεντρικά κτίρια ωστόσο διακρίνονται εύκολα από τον εξωτερικό χώρο και σου δίνουν μια πλούσια γεύση από τη μακρά παράδοση της πόλης στις βιομηχανικές κατασκευές.
Στο ύψος της μαρίνας καταλήγει ο πεζόδρομος της Νικολαΐδου, ένας από τους ωραιότερους δρόμους της πόλης, με πολλά καφέ που γεμίζουν από νεαρόκοσμο (και όχι μόνο), και από τις πιο κεντρικές... «αρτηρίες διασκέδασης» στην Ελευσίνα. Μεγάλο μέρος της κίνησης στην πόλη συγκεντρώνεται και γύρω από την κεντρική πλατεία Ηρώων (δύο βήματα μόλις από τον αρχαιολογικό χώρο). Στη ΒΑ άκρη της πλατείας θα διακρίνεις και τον Αγιο Ζαχαρία, μια καλοδιατηρημένη μεταβυζαντινή εκκλησία του 5ου μ.Χ. αι. (χτισμένη πάνω σε παλαιοχριστιανικό ναό), σχεδόν «αθέατος» από την πλατεία λόγω της πυκνής βλάστησης στον περίβολο του ναού.

Το Mediterranean Sky αναπαύεται μισοβυθισμένο στον κόλπο της Ελευσίνας.

Φωτογραφία: Δημήτρης Κλεάνθης

Και αρχαία και φουτουριστική!
Την πόλη αξίζει να την περπατήσεις και να τη νιώσεις από κοντά. Πίσω από τις πολύβουες λεωφόρους θα ανακαλύψεις σπίτια με κήπους και αυλές με λουλούδια. Κάτω από τα φουγάρα των εργοστασίων θα ξετρυπώσεις παλιά αρχοντικά, όπως το «σπίτι με τους Ερμήδες», επί της λεωφόρου Ηρώων Πολυτεχνείου, ένα πολύ όμορφο νεοκλασικό, διακοσμημένο με ακροκέραμα όπου απεικονίζεται η κεφαλή του Ερμή.
Ηξερες πως λίγο έξω από την Ελευσίνα υπάρχει και ένα ναυάγιο; Είναι το κουφάρι του μισοβυθισμένου «Mediterranean Sky», ένα πλοίο που πριν από αρκετές δεκαετίες ταξίδευε μεταξύ Ελλάδας-Ιταλίας, έως ότου παροπλίστηκε γύρω στο 1990. Το 1996 ρυμουλκήθηκε από την Πάτρα στην Ελευσίνα, όμως η μοίρα του (και μια θεομηνία) το έφεραν 6 χλμ. έξω από την Ελευσίνα, λίγο μετά τα ναυπηγεία, όπου και βρίσκεται έκτοτε. Το ναυάγιο φαίνεται πεντακάθαρα από την παλαιά Εθνική Οδό Αθηνών-Πατρών.

Ευκαιρία για πρωινή βόλτα στην παραλία.

Φωτογραφία: Δημήτρης Κλεάνθης

Κι αν οι Ερμήδες και το ναυάγιο έρχονται από το παρελθόν, υπάρχει μια εικόνα της Ελευσίνας που ανήκει μεν στο παρόν, ενίοτε μοιάζει όμως βγαλμένη κατευθείαν από το... μέλλον! Είναι η εικόνα των διυλιστηρίων, με τα εκατοντάδες φώτα τους που καθώς «συνεργάζονται» με τα χρώματα του σούρουπου αναγκάζουν όλους τους οδηγούς που περνούν βιαστικοί από τη νέα Εθνική, να στρέψουν για ελάχιστα κλάσματα του δευτερολέπτου το βλέμμα τους προς τα διυλιστήρια, όταν βρεθούν στο ύψος των εγκαταστάσεων. Με τα εκατοντάδες λευκά φώτα, τη φλόγα των διυλιστηρίων και το ροζ/μπλε του ουρανού, η εικόνα σαν να φέρνει στον νου σκηνικό από το... Blade Runner!
Μόνο για μυημένους!

Σίγουρα είχε ζήσει και καλύτερες μέρες το εργοστάσιο του «Κρόνος».

Φωτογραφία: Δημήτρης Κλεάνθης

Περίπατος στην Ιστορία, σεργιάνι στους αιώνες, ό,τι και να πεις, όπως και να χαρακτηρίσεις τον αρχαιολογικό χώρο Ελευσίνας, πάλι λίγα θα έχεις πει, πάλι τα πιο πολλά θα τα 'χεις αφήσει απέξω. Γιατί εδώ δεν βρίσκεσαι απλώς στα ερείπια μιας αρχαίας πολιτείας: εδώ βρίσκεσαι στον τόπο όπου τελούνταν τα θρυλικά Ελευσίνια Μυστήρια, προς τιμήν της θεάς Δήμητρας και της κόρης της Περσεφόνης, από τις ιερότερες τελετές των αρχαίων χρόνων, με κύρος που ξεπερνούσε τα όρια του ελληνικού κόσμου. Μόνο οι μυημένοι (οι «μύστες») είχαν δικαίωμα να λάβουν μέρος στα Μεγάλα Μυστήρια, κι εκείνοι πάλι δεν επιτρεπόταν να πουν έπειτα το παραμικρό από ό,τι είχαν δει και είχαν ακούσει στις τελετές, με ποινή τον θάνατο για τους παραβάτες. Σ' αυτό τον όρκο σιωπής οφείλεται και το γεγονός πως ελάχιστα πράγματα γνωρίζουμε για το ίδιο το τελετουργικό των Μυστηρίων.
Τι ήταν τα Ελευσίνια Μυστήρια

Ενας «κήπος με τ' αγάλματα» στο προαύλιο του μουσείου, με φόντο την πόλη.

Φωτογραφία: Δημήτρης Κλεάνθης

Πολλές είναι οι εκδοχές για την απαρχή των Μυστηρίων, με τις περισσότερες να σχετίζουν την έναρξη των τελετών με τη θεά Δήμητρα και την αναζήτηση της κόρης της, έπειτα από την αρπαγή της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα. Ως θεά της γεωργίας, η Δήμητρα έδωσε στις γιορτές τον χαρακτήρα της λατρείας για τη φύση, τη γονιμότητα της γης και την εναλλαγή των εποχών. Στις τελετές είχαν δικαίωμα συμμετοχής αρχικά μόνο Αθηναίοι πολίτες (κι εκείνοι έπειτα από εξαγνισμό στα Μικρά Μυστήρια), έπειτα ωστόσο το δικαίωμα απέκτησαν και μη Αθηναίοι πολίτες, ακόμη και Ρωμαίοι. Αν και δεν είναι απόλυτα βέβαιο το πότε ξεκίνησαν τα Μυστήρια (κατά μία εκδοχή τον 8ο π.Χ. αι.), το τέλος τους σημειώνεται σίγουρα στο 336 μ.Χ., όταν έπειτα από μια μακρά περίοδο παρακμής, ο ιερός χώρος της Ελευσίνας καταστράφηκε ολοσχερώς από τους Γότθους εισβολείς του Αλάριχου. Ο ΙΕΡΟΣ ΧΩΡΟΣ ΣΗΜΕΡΑ

Φωτογραφία: Δημήτρης Κλεάνθης

Ο χώρος είναι και σήμερα ακόμη ιδιαίτερα υποβλητικός. Στην είσοδό του καταλήγει η Ιερά Οδός και ως επισκέπτης μπαίνεις στην Ιερά Αυλή, εκεί όπου έφτανε η μεγαλοπρεπής πομπή που ξεκινούσε από την Αθήνα για να καταλήξει στην ιερή πόλη της Δήμητρας. Στον χώρο θα δεις τα Μικρά και Μεγάλα Προπύλαια, το Τελεστήριο, τα απομεινάρια του κτιρίου στα άδυτα του οποίου λειτουργούσε ο ιεροφάντης, και το Καλλίχορον Φρέαρ, όπου η παράδοση θέλει τη Δήμητρα να κάθεται όταν έφτασε στην Ελευσίνα, και το Πλουτώνειο, όπου ο θρύλος τοποθετεί το άνοιγμα του Αδη, απ' όπου κάθε έξι μήνες η Περσεφόνη έπαιρνε τον δρόμο είτε για το σκοτεινό βασίλειο του συζύγου της Πλούτωνα, είτε επέστρεφε στη μητέρα της, φέρνοντας παράλληλα στον επάνω κόσμο την άνοιξη. Στη ΝΔ άκρη του αρχαιολογικού χώρου, στην κορυφή ενός λόφου, βρίσκεται το Αρχαιολογικό Μουσείο της Ελευσίνας, γεμάτο από τα πλούσια ευρήματα από τα σπλάχνα του ιερού χώρου: ξεχωρίζουν το φυσικής κλίμακας ακέφαλο άγαλμα της Δήμητρας του 5ου π.Χ. αι. στο προαύλιο του μουσείου, η υπερμεγέθης Καρυάτιδα του 1ου π.Χ. αι. που αποτελούσε τμήμα των Μικρών Προπυλαίων, και η παράσταση του μύθου του Τριπτόλεμου (του 5ου π.Χ. αι.), του γιου του βασιλιά Κολεού στον οποίο η Δήμητρα δίδαξε τα μυστικά της καλλιέργειας. Αρχαιολογικός Χώρος Ελευσίνας, Ιερά Οδός 1 και Γκιόκα, τηλ.: 210 5543470, 210 5546019. Τρίτη-Κυριακή: 08:00-15:00, Δευτέρα κλειστά. Γενική είσοδος: 3 ευρώ. Κάθε Κυριακή η είσοδος είναι ελεύθερη για όλους.
ΔΙΑΜΟΝΗ
Το «Eleusina Hotel» (Δήμητρος 55 και Ρ. Φεραίου, 210 5589700, www.elefsinahotel.gr) είναι μία top επιλογή διαμονής, με 83 δωμάτια και σουίτες 4*, με σύγχρονες ανέσεις που εγγυώνται μια άνετη και ευχάριστη διαμονή. Εναλλακτικά μπορείς να επιλέξεις το ξενοδοχείο «Melissa» (Περσεφόνης 21, 210 5546547, www.melissahotel.gr), με εμπειρία 65 χρόνων, φιλικό σέρβις και προνομιακό location, πολύ κοντά στον αρχαιολογικό χώρο.
ΦΑΓΗΤΟ
Το «Στάχυ» (Δήμητρος 55 και Ρ. Φεραίου, 210 5589700, www.elefsinahotel.gr) είναι το εστιατόριο του ξενοδοχείου «Ελευσίνα», και σερβίρει δικές του δημιουργίες με βάση τη μεσογειακή κουζίνα. Συνιστάται για μεσημέρι αλλά και βράδυ. Ακριβώς απέναντι από τον αρχαιολογικό χώρο θα βρεις το cafe-bar «Κυκεών» (Σ. Γκιόκα 2, 2105545401) , ένα παλιό σπίτι που τα τελευταία χρόνια έχει μεταμορφωθεί σε ένα από τα καλύτερα σημεία για καφέ αλλά και ελαφρύ φαγητό με περιποιημένους μεζέδες και ποικιλίες. Οι «Αθιβολές» (Παγκάλου 8, 2105562200) σερβίρουν παραδοσιακή κρητική κουζίνα, με επιπλέον ατού του καταστήματος την άψογη εξυπηρέτηση.
ΠΩΣ ΝΑ ΠΑΣ
Η Ελευσίνα απέχει περίπου 21 χλμ. από το κέντρο της Αθήνας (μέσω Λεωφ. Αθηνών και Σκαραμαγκά) ή περίπου 37 χλμ. μέσω Νέας Εθνικής Οδού. Εναλλακτικά, μπορείς να φτάσεις με την αστική συγκοινωνία, με το λεωφορείο 845 (Πειραιάς-Ελευσίνα, μέσω Λεωφ. Θηβών) ή την γραμμή Α16 (Πλ. Κουμουνδούρου-Κανελλοπούλου). Ο προαστιακός σιδηρόδρομος κάνει στάση στον σταθμό «Μαγούλα» από όπου επιβιβάζεσαι στο λεωφορείο 863 με κατεύθυνση το κέντρο της πόλης.
Κείμενο: Γιάννης Μαντάς
Φωτογραφίες: Δημήτρης Κλεάνθης