Ο «αιρετικός» φυσιοδίφης Κάρολος Δαρβίνος

                     

Η εξέλιξη των ειδών που άλλαξε τον τρόπο που βλέπουμε τον φυσικό μας κόσμο!

Ήταν το 1831 όταν ο περίφημος βιολόγος θα ξεκινούσε την πεντάχρονη ερευνητική του περιπέτεια στον κόσμο που έμελλε να αλλάξει τις παραδεδομένες πίστεις για την καταγωγή των ειδών και την εξέλιξή τους.

Μια σειρά από καλά ριζωμένες σήμερα απόψεις περί φυσικής επιλογής και εξέλιξης των ειδών χρωστούν στον θεμελιωτή τους τη θεωρητική τους επένδυση, μπολιάζοντας την επιστημονική σκέψη με νέα δεδομένα μακριά από δεισιδαιμονίες και θρησκευτικές αγκυλώσεις.

Ο Δαρβίνος ήταν ένας από τους μεγάλους διανοητές που απομάγευσαν τον κόσμο, αποκαλύπτοντας τους φυσικούς μηχανισμούς και τα πρότυπα της εξέλιξης των ειδών.

Τίποτα δεν θα ήταν το ίδιο μετά την έκδοση του μνημειώδους συγγράμματός του «Η Καταγωγή των Ειδών» (1859), που έδωσε στην επιστήμη τα κατάλληλα εννοιολογικά εργαλεία για να αντιπαρατεθεί αποφασιστικά με λαϊκές δοξασίες και θρησκευτικές ερμηνείες...

Πρώτα χρόνια



Ο Κάρολος Ροβέρτος Δαρβίνος γεννιέται στις 12 Φεβρουαρίου 1809 στη μικρή επαρχιακή πόλη του Σρούσμπερι της Αγγλίας ως το πέμπτο από τα έξι παιδιά του γιατρού R.W. Darwin. Η μητέρα του πέθανε όταν ο Κάρολος ήταν μόλις 8 χρονών, με την οικονομική επιφάνεια της οικογένειας και τη μόρφωση των οικείων του (ο παππούς του, Erasmus Darwin, ήταν περίφημος βοτανολόγος) να του εξασφαλίζουν ωστόσο ήρεμα παιδικά χρόνια, γεμάτα προνόμια και διάθεση για εξερεύνηση της φύσης.

Τον Οκτώβριο του 1825, σε ηλικία 16 ετών, ο Δαρβίνος γράφεται στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου, στο Τμήμα Ιατρικής, η αποστροφή του ωστόσο για το αίμα σύντομα θα τον έκανε να χάσει το ενδιαφέρον του. Στα δύο χρόνια που θα περάσει εκεί θα ασχοληθεί με τη φυσική ιστορία, τη γεωλογία και τη βιολογία, παραμελώντας τις ιατρικές σπουδές του.



Κάτω από τις παραινέσεις του πατέρα του, ο Δαρβίνος εγκαταλείπει το Εδιμβούργο και γράφεται στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, στο Τμήμα Θεολογίας, αφού η καριέρα του πάστορα ήταν μια θέση καλοπληρωμένη και κοινωνικά καταξιωμένη. Ο Κάρολος δεν είχε φυσικά κανένα ενδιαφέρον για τη θεολογία και σύντομα θα στρεφόταν στη μελέτη της φυσικής ιστορίας και της γεωλογίας, προετοιμάζοντας έτσι το ταξίδι του στον κόσμο...

Το περίφημο ταξίδι με το πλοίο «Beagle»



Όντας στο Κέιμπριτζ, ο Δαρβίνος απέκτησε έναν μέντορα, τον καθηγητή βοτανικής Τζον Στίβενς Χένσλοου, ο οποίος αναγνώρισε στον Δαρβίνο το ασίγαστο ερευνητικό του πνεύμα. Αποφοιτώντας το 1831 από τη Θεολογική Σχολή, ο Χένσλοου του πρότεινε μια θέση φυσιοδίφη στην ερευνητική αποστολή του «Beagle», με τον κυβερνήτη του, Ρόμπερτ Φιτζρόι, να έχει εξασφαλίσει κεφάλαια για μια πεντάχρονη ερευνητική εκστρατεία στα πέρατα του κόσμου. Ήταν το ταξίδι που θα επέφερε ραγδαίες αλλαγές σε πολλούς επιστημονικούς κλάδους!



Στις 27 Δεκεμβρίου 1831, το «HMS Beagle» απέπλευσε από την Αγγλία με προορισμό τον κόσμο. Στη διάρκεια του ταξιδιού, ο Δαρβίνος ήρθε σε επαφή με «πρωτόγονους» πολιτισμούς και ιθαγενείς, την ίδια ώρα που συνέλεγε μανιωδώς φυσικά δείγματα, απολιθώματα και γεωλογικά υλικά, μελετώντας ταυτόχρονα ζώα που δεν είχε συναντήσει ποτέ. Μέσα από την επιτόπια αυτή παρατήρηση και τον πειραματισμό, ο Δαρβίνος απέκτησε τη μοναδική ευκαιρία να μελετήσει από πρώτο χέρι και να ελέγξει στην πράξη τις παραδεδομένες θεωρίες της εποχής για τη ζωολογία, τη φυτολογία και τη γεωλογία. Ο Ειρηνικός Ωκεανός, τα νησιά Γκαλαπάγκος και η Λατινική Αμερική παρείχαν στον Δαρβίνο το απαραίτητο πλαίσιο για να την ανάπτυξη της θεωρίας του. Το ταξίδι είχε ωστόσο για τον ίδιο προσωπικό κόστος, με την υγεία του να κλονίζεται από την ταλαιπωρία και τις αρρώστιες.



Επιστρέφοντας στην Αγγλία το 1836 (2 Οκτωβρίου), ο Δαρβίνος άρχισε να δημοσιεύει τα αποτελέσματα των ερευνών του σε επιστημονικές επιθεωρήσεις, με το ταξίδι να έχει διαδραματίσει κεφαλαιώδη ρόλο στις απόψεις του περί φυσικής ιστορίας. Η διαδικασία για τη σύλληψη της επαναστατικής του θεωρίας για την καταγωγή και την εξέλιξη των ειδών είχε ήδη αρχίσει να σχηματοποιείται, παρά το γεγονός ότι απομακρυνόταν καθοριστικά από τις δημοφιλείς βιολογικές θεωρίες του καιρού.

Η εξέλιξη των ειδών



Η πεντάχρονη έκθεση του Δαρβίνου σε δείγματα από όλον κυριολεκτικά τον κόσμο έθετε μια σειρά νέων ερωτημάτων. Οι άλλοι φυσιοδίφες της εποχής πίστευαν ότι όλα τα είδη είτε προέρχονταν από τις απαρχές του κόσμου είτε δημιουργήθηκαν στο διάβα της φυσικής ιστορίας, όπως κι αν είχε το θέμα όμως μία ήταν η ουσία: τα είδη παρέμεναν αναλλοίωτα στον χρόνο (οι μικροδιαφορές τους λογίζονταν αμελητέες). Ο Δαρβίνος παρατήρησε ωστόσο ομοιότητες μεταξύ των ειδών του πλανήτη, την ίδια στιγμή που διέκρινε και διακυμάνσεις μέσα στην ίδια οικογένεια, καταλήγοντας ότι τα είδη αυτά πρέπει να έχουν προκύψει από κάποιους κοινούς προγόνους. Τα είδη, για τον δαρβινισμό, επιβίωναν πλέον μέσω ενός φυσικού προτύπου που ονόμασε «φυσική επιλογή», έναν μηχανισμό δηλαδή συνεχούς προσαρμογής των ειδών στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος, από την αίσια έκβαση του οποίου κρινόταν πια η επιβίωση ή η εξαφάνιση του οργανισμού αλλά και του είδους του.



Η τομή που εισήγαγε ο δαρβινισμός δεν έγινε βέβαια δεκτή χωρίς αντιδράσεις, τόσο από την επιστημονική κοινότητα όσο και από τον κόσμο της εκκλησίας, που δεν έβλεπε με καθόλου καλό μάτι τη φυσική επιλογή. Ο Δαρβίνος ήταν ωστόσο διαπρεπές μέλος της επιστημονικής κοινότητας, καθώς τα δείγματα που έφερε στις βαλίτσες του τον είχαν ήδη κάνει διάσημο στους χώρους της επιστήμης.



Με την υγεία του εμφανώς κλονισμένη, ο Δαρβίνος θα παντρευτεί το 1839 την ξαδέλφη του Έμα Γουέτζγουντ, με την οποία θα αποκτήσει 10 παιδιά (αν και τα τρία θα πέθαιναν σε νεαρή ηλικία).



Παρά τις υποχρεώσεις προς την οικογένειά του, ο Δαρβίνος δούλευε πυρετωδώς τη θεωρία του, δίνοντας παράλληλα διαλέξεις και συνεχίζοντας αναπόσπαστος τις έρευνές του. Ήταν όμως διστακτικός να δημοσιεύσει τη θεωρία του, καθώς ερχόταν σε αντίθεση τόσο με τη θρησκεία όσο και το επιστημονικό κατεστημένο. Προσπαθούσε λοιπόν να συγκεντρώσει κι άλλα στοιχεία για την εξέλιξη των ειδών, που θα θωράκιζαν την εννοιολογική μετατόπισή του και θα καταλάγιαζαν τις αντιδράσεις. Παρά ταύτα, το «Ημερολόγιο» που δημοσίευσε από το ταξίδι του και μια σειρά ακόμα από άρθρα τού έφεραν φήμη ζηλευτή, εγκαθιδρύοντάς τον ως επιφανή βιολόγο και γεωλόγο στις συνειδήσεις των συναδέλφων του.



Αν δεν ήταν βέβαια ο συνάδελφος βιολόγος Άλφρεντ Ράσελ Γουάλας που ετοιμαζόταν να κυκλοφορήσει τη δική του μελέτη για την εξέλιξη των ειδών από την επιτόπια έρευνά του στο Βόρνεο το 1856, ο Δαρβίνος δεν θα έσπευδε να δημοσιεύσει την «αιρετική» του εργασία. Ήταν όμως το θέμα της πρωτιάς και ο Δαρβίνος δεν ήθελε να χάσει την ευκαιρία. Το 1858 λοιπόν, έπειτα από δεκαετίες έρευνας, ο φυσιοδίφης περιγράφει φειδωλά τη σύνοψη της θεωρίας του σε ομιλία στην επιστημονική κοινότητα, ενώ στις 24 Νοεμβρίου 1859 θα κυκλοφορούσε το εμβληματικό «Η Καταγωγή των Ειδών», όπου εξηγούσε λεπτομερώς τις βάσεις του νέου επιστημονικού παραδείγματος...

Υποδοχή της θεωρίας, θάνατος και κληρονομιά



Παρά την επαναστατικότητα της δαρβινικής οπτικής πάνω στην εξέλιξη των ειδών, η θεωρία του δεν έγινε αρχικά δεκτή, και αργότερα όχι χωρίς σφοδρές αντιδράσεις. Ο Δαρβίνος παρέλειψε έξυπνα να αναφερθεί στο θέμα της εξέλιξης του ανθρώπου στο σύγγραμμά του, για να γλιτώσει τη δημόσια κατακραυγή, παρά ταύτα σύντομα θα κυκλοφορούσαν λίβελοι που τον κατηγορούσαν ότι έβλεπε τον άνθρωπο απόγονο του πιθήκου!



Μια ομάδα επιστημόνων πίστεψαν ωστόσο στα λεγόμενά του και βάλθηκαν να τον υπερασπίσουν από τις επιθέσεις, με το βιβλίο να προκαλεί τέτοια αναταραχή που να φτάσει να θεωρείται το πλέον αμφιλεγόμενο επιστημονικό σύγγραμμα όλων των εποχών!



Ο Δαρβίνος δεν σταμάτησε ποτέ να εργάζεται ερευνητικά και θεωρητικά πάνω στην εξέλιξη των ειδών, δημοσιεύοντας αναρίθμητες μελέτες, με τις πλέον γνωστές να αφορούν στην ανθρώπινη σεξουαλικότητα (1871) αλλά και την ανθρώπινη φύση εν γένει, ερευνώντας θεωρητικά την εξέλιξη της ψυχολογίας του ανθρώπου. Η δαρβινική θεωρία αποκαλύφθηκε σε όλη της τη μεγαλοπρέπεια μέσα από 5 συγγράμματα, φέρνοντας τα πάνω-κάτω στη βιολογία, τη βοτανολογία, τη ζωολογία, τη γεωλογία, την ανθρωπολογία κ.ά.



Έπειτα από μια γεμάτη ζωή αφιερωμένη στο είδος αυτό της έρευνας που θα άλλαζε τον κόσμο, ο Κάρολος Δαρβίνος πέθανε στο σπίτι του στο Λονδίνο στις 19 Απριλίου 1882 και τάφηκε με τιμές στο Αβαείο του Ουέστμινστερ, έχοντας πριν τιμηθεί εκτεταμένα με μετάλλια, επαίνους και τιμητικούς τίτλους.



Στον επόμενο αιώνα, η αποκάλυψη της δομής του DNA θα επιβεβαίωνε τη δαρβινική θεωρία της εξέλιξης των ειδών, αν και οι επιστήμονες είχαν ήδη πειστεί για την ορθότητά της. Παρά το κολοσσιαίο επιστημονικό επίτευγμα του Δαρβίνου όμως, που είναι πλέον κοινός τόπος, οι έριδες για την προέλευση του ανθρώπου δεν έχουν κοπάσει, με τη θρησκευτική θεωρία του «ευφυούς σχεδιασμού», που θέλει τον θεό γεννήτορα των πάντων, να μη λέει να καταθέσει τα όπλα...