Ομηρικά αγγλικά και καταπράσινα άλογα

Του Νικου Σαραντακου

Στα μέσα του 2006 κυκλοφόρησε στο Διαδίκτυο ένα κείμενο «βασισμένο σε εργασία της ομογενούς καθηγήτριας κ. Αναστασίας Γονέου», το οποίο πρότεινε ελληνικές ετυμολογήσεις για ορισμένες κοινότατες αγγλικές λέξεις. Δείγμα υγείας είναι ότι το κείμενο αυτό αντιμετωπίστηκε συνήθως με άκρα επιφύλαξη από τους ίδιους τους κυκλοφορητές του, δηλαδή είχε την αντιμετώπιση που του άξιζε. Σε μένα το έστειλε τακτικός επισκέπτης των σελίδων μου, ζητώντας μου τη γνώμη του, διότι του φαινόταν αναξιόπιστο. Ήταν, και του το είπα, αλλά δεν είχα τότε καιρό να ασχοληθώ περισσότερο.

Το κείμενο αυτό, το οποίο αλλού εμφανίζεται με τον μετριόφρονα τίτλο «Η Ελληνική Γλώσσα τροφός όλων των γλωσσών» ενώ σε άλλες του αναδημοσιεύσεις τιτλοφορείται «Ομηρικά αγγλικά», ξεκινάει με μια σύντομη εισαγωγή στην οποία κατορθώνει να χωρέσει αρκετές βαρύγδουπες μπαρούφες για τον «μεγάλο προκατακλυσμιαίο πολιτισμό της Χρυσής Εποχής» και την ελληνική γλώσσα στην οποία είναι εμφυτευμένη όλη η ανθρώπινη γνώση γι’ αυτό προσπαθούν οι σκοταδιστές να την εξαφανίσουν. Ο πρόλογος καταλήγει σε έναν ισχυρισμό αντάξιο του ομογενούς εστιάτορα Γκας Πορτοκάλος: «Περιττόν να πούμε ότι όλες οι Ευρωπαϊκές γλώσσες είναι ιδιώματα της Ελληνικής Γλώσσης. Όποια λέξη κι' αν εξετάσετε θα δείτε ότι η ρίζα της προέρχεται από κάποια Ομηρική λέξη ή είναι παράφραση ταύτης».

Στη συνέχεια, περνάμε στο ψητό, δηλαδή σε περίπου 60 αγγλικές λέξεις, πολλές από αυτές κοινότατες, οι οποίες σύμφωνα με την κ. Γονέου και τους επιγόνους της έχουν ελληνική αρχή και δη ομηρική. Δεν θα παρουσιάσω όλα τα γονικά ευρήματα (όσοι έχουν γερό στομάχι μπορούν να δουν ολόκληρο το κείμενο εδώ, στην πρώτη του μορφή), παρά μια ανθολόγηση των πιο διασκεδαστικών ή χαρακτηριστικών περιπτώσεων:

AFTER = Από το ομηρικό αυτάρ= μετά. Ο Όμηρος λέει: ''θα σας διηγηθώ τι έγινε αυτάρ''.

AMEN = λατινικά: amen. Το γνωστό αμήν προέρχεται από το αρχαιότατο ή μήν = αληθώς, (Ιλιάδα Ομήρου β291-301), ημέν. Η εξέλιξη του ημέν είναι το σημερινό αμέ!

BRAVO = λατινικό, από το βραβείο.

COLONIE από το κολώνεια = αποικιακή πόλη.

DAY = Οι Κρητικοί έλεγαν την ημέρα 'δία'. Και: ευδιάθετος = είναι σε καλή μέρα.

DOLLAR = από το τάλλαρον = καλάθι που χρησίμευε ως μονάδα μέτρησης στις ανταλλαγές. π.χ. «δώσε μου 5 τάλλαρα σιτάρι». Παράγωγο είναι το τάλληρο, αλλά και το τελλάρo!

GLAMOUR = λατινικό gramour από το γραμμάριο. Οι μάγοι παρασκεύαζαν τις συνταγές τους με συστατικά μετρημένα σε γραμμάρια και επειδή η όλη διαδικασία ήταν γοητευτική και με κύρος, το gramour -glamour , πήρε την σημερινή έννοια.

LOVE = λατινικό: love από το 'λάFω'. Το δίγαμμα (F) γίνεται 'αυ' και 'λάF ω ' σημαίνει ''θέλω πολύ''.

MATURITY = λατινικά: maturus από το μαδαρός= υγρός.

MODEL = από το μήδος= σχέδιο (η ίδια ρίζα με τη μόδα (= moda ).

MOVE = από το ομηρικό αμείβου = κουνήσου!

RESTAURANT = από το ρά + ίσταμαι = έφαγα και στηλώθηκα.

YES = από το γέ = βεβαίως.

WATER = από το Ύδωρ (νερό), με το δ να μετατρέπεται σε τ.

Αρκεί νομίζω αυτό το μπουκέτο για να καταλάβουμε ότι η εργασία της κ. Γονέου είναι άξια μόνο για να δίνει υλικό στις προπόσεις του συμπαθέστατου κ. Πορτοκάλος. Αρκεί να ανοίξουμε ένα λεξικό (και όσοι δεν έχουν πρόχειρο, ας ανατρέξουν στο www.etymonline.com) για να δούμε ότι όλες σχεδόν οι γονικές προτάσεις δεν έχουν καμιά σχέση με την πραγματικότητα. Για παράδειγμα, το after, προφανώς δεν είναι απόγονος του ομηρικού αυτάρ, αλλά προέρχεται από το παλαιοαγγλικό æfter "μετά, στη συνέχεια" που είναι συγκριτικός βαθμός του παλαιοαγγλικού of "μακριά" (πρβλ. αγγλ. off) και αρχικά σήμαινε «ακόμα πιο μακριά (με χρονική έννοια)».

Σε άλλες περιπτώσεις, όπως στο water, η αγγλική λέξη και η ελληνική (ύδωρ) συνδέονται βέβαια, αφού ανάγονται και οι δυο σε ινδοευρωπαϊκή ρίζα, αλλά σχέση δανεισμού δεν υπάρχει. Βέβαια, κάποιος που πιστεύει ότι η ελληνική γλώσσα είναι τροφός όλων των γλωσσών, υποθέτω ότι θα απορρίπτει μετά βδελυγμίας την ινδοευρωπαϊκή και κάθε άλλη επιστημονική θεωρία.

Το κείμενο προσπερνάει αγέρωχα λεπτομέρειες όπως η χρονολογική σειρά ή η ετυμολογική διαδρομή μιας λέξης. Για παράδειγμα, το κολώνεια πράγματι σήμαινε αποικιακή πόλη, αλλά η λέξη αυτή δεν είναι καθόλου ομηρική, αλλά της ύστερης αρχαιότητας, δάνειο από το λατινικό colonia –άλλωστε οι ρωμαίοι καθιέρωσαν τον θεσμό των αποίκων (colonus) που φύλαγαν τα σύνορα της αυτοκρατορίας τους. Εξίσου διασκεδαστικά, το dollar δεν μπορεί να προέρχεται από το ομηρικό τάλαρος (το δεύτερο λάμδα στο κείμενο της κ. Γονέου μπήκε προφανώς για στολίδι) αφού προέρχεται από την ονομασία ασημένιων νομισμάτων που κόπηκαν το 1519 από το μεταλλείο της κοιλάδας του Αγίου Ιωακείμ, που στη γερμανοκρατούμενη Βοημία λεγόταν Joachimsthal, και που ονομάστηκαν Joachimsthaler και σε σύντμηση thaler, taler, εξ ου το ιταλικό tallero, το δικό μας τάλιρο αλλά και το dollar, δολάριο. Παρόμοια, το amen έχει προφανώς την αρχή του στα εβραϊκά, όπου σημαίνει «αληθώς», από τη σημιτική ρίζα a-m-n.

Το πιο γουστόζικο είναι ότι ακόμα και σε αγγλικές λέξεις που όντως έχουν ελληνική αρχή, δηλαδή είναι αντιδάνεια, το γονικό κείμενο κατορθώνει να εφεύρει άλλη, δική του ετυμολογία που είναι φυσικά για τα πανηγύρια. Για παράδειγμα, το bravo πράγματι προέρχεται από τα ελληνικά, και συγκεκριμένα από το βάρβαρος (μέσω του λατινικού bravus, με διολίσθηση σημασίας από το 'άγριος' στο 'θαρραλέος'), αλλά η κ. Γονέου το θέλει να παράγεται από το βραβείο, επειδή ηχητικά μοιάζει περισσότερο και επειδή είναι αμαρτία να ανοίξει κανείς λεξικό. Πιο κωμικά, το glamour δεν προέρχεται βεβαίως από το γραμμάριο, για τον απλούστατο λόγο ότι το συγκεκριμένο μέτρο βάρους καθιερώθηκε από τη γαλλική επανάσταση το 1799 ενώ το glamour είναι μεσαιωνικό: η αρχή της λέξης βρίσκεται στη γραμματική (gramarye στα παλιότερα αγγλικά) που θεωρήθηκε σε μια εποχή αγραμματοσύνης (ή, κρίνοντας από τα παραπάνω, διαφορετικής αγραμματοσύνης) ότι συγγενεύει με τη μαγεία (για την ιστορία της λέξης αυτής, έχω γράψει αναλυτικά εδώ).

Το πιο περίεργο απ’ όλα ίσως να είναι ότι μέσα σε αυτό τον αχταρμά των παραδοξολογιών υπάρχουν και τρεις περιπτώσεις (στις εξήντα) όπου πράγματι η αγγλική λέξη έχει ελληνική την απώτερη αρχή· πράγματι, το pause προέρχεται (τελικά) από το παύσις, το carat (και όχι karat) από το κεράτιον, και το marmelade από το μελίμηλον. Ακόμα κι εκεί όμως, το γονικό κείμενο, αυτές τις γοητευτικές ιστορίες λέξεων που τις μεταβιβάζει και τις δανείζει η μια γλώσσα στην άλλη, κι ύστερα παλιννοστούν αλλαγμένες και πλουτισμένες, καταφέρνει να τις αποχυμώσει και να τις παρουσιάσει ξερές και απεχθείς. Για να γίνει το κεράτιον καράτι χρειάστηκε ταξίδι αιώνων μέσα από τα ελληνικά, τα αραβικά, τα λατινικά και τα αγγλικά –αυτό το γοητευτικό γλωσσικό αλισβερίσι (ή νταραβέρι ή πάρε-δώσε αν προτιμάτε) μπορεί κανείς να επιλέξει να το δει σαν μια εξιστόρηση του πανανθρώπινου πολιτισμού ή μπορεί να συμπεριφερθεί σαν εξηνταβελόνης δανειστής που έρχεται να ζητήσει τα χρωστούμενα, χρησιμοποιώντας τον υπαρκτό ή ανύπαρκτο γλωσσικό δανεισμό σαν βιάγκρα για το φρόνημα.