ΠΡΟΛΟΓΟΣ από το βιβλίο του ΝΙΚΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΥ "ΦΩΣ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΣΥΝΘΕΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ Γ.ΚΑΡΑΙΣΚΑΚΗ."

                             

Η  απαστράπτουσα προσωπικότητα του Γεώργιου Καραϊσκάκη προσείλκυσε  πολλούς ,  κατά το παρελθόν , συγγραφείς  ( ιστοριοδίφες , ιστορικούς , ποιητές , θεατρικούς συγγραφείς κ.ά. ) , και θα προσελκύει επίσης στο μέλλον λόγω αυτής ακριβώς της πολυσχιδούς μορφής του.

            Προσωπικά , αρχική μου πρόθεση ήταν να ερμηνεύσω τη ζωή του και τη δράση του κάτω από το στίγμα του νόθου , που σημάδεψε την ύπαρξη του

( ο γιος της καλογριάς )¹ .

            Στην προσπάθεια μου να βρω στοιχεία της ζωής του , να ανιχνεύσω τα βαθύτερα νήματα που κινούσαν τη συμπεριφορά και τη δράση του ερχόταν σε φως μπροστά μου και αποκαλυπτόταν όλο το μεγαλείο και η τραγωδία του λαού μας κατά την επανάσταση του 1821 , που πρωταγωνιστικό ρόλο έπαιξε και ο Καραϊσκάκης.

            Η εμπλοκή του στον επαναστατικό αγώνα τον έφερε σε συνεργασία αλλά και σε συγκρούσεις με ποικίλες δυνάμεις , ντόπιες και ξένες , που επηρέαζαν και συγκρούονταν  για την επιβολή τους στο μελλούμενο να δημιουργηθεί Νεοελληνικό Κράτος.

            Ο Καραϊσκάκης με την έμφυτη ευφυΐα του και το αγνό αγωνιστικό του φρόνημα πήρε την πιο σωστή και ρεαλιστική θέση για τη δημιουργία του Νεοελληνικού κράτους , έξω από προσωπικές ιδιοτέλειες και κοινωνικές φαντασιώσεις , αλλά και έξω από ξένες επιρροές.

            Κατανόησε σε βάθος την ανάγκη της εθνικής ομοψυχίας και ενότητας και πάλεψε με όλες του τις δυνάμεις , για να πετύχει το στόχο του αυτό.

            Μη όντας περασμένος στο κύτταρο της κοινωνικής πραγματικότητας ,

δηλαδή την οικογένεια , γιατί ήταν νόθος , ο γιος της Καλογριάς . είδε την επανάσταση έξω από τους παραμορφωτικούς φακούς των κοινωνικών φαντασιώσεων , που κουβαλούσαν οι άλλοι συναγωνιστές του ( Φαναριώτες ,Κοτζαμπάσηδες , Κληρονομικοί Καπετάνιοι , Καραβοκύρηδες )²  .

            Ο καθένας απ’ αυτούς πρόβαλε το προσωπικό συμφέρον και αντίστοιχα την κοινωνική ομάδα από την οποία προερχόταν.

Ταύτιζε το συμφέρον της τάξης που εκπροσωπούσε με το συμφέρον του επαναστατημένου έθνους , επιδιώκοντας να υποκαταστήσει τον Τούρκο^{3 .,}

            Αντίθετα , ο Καραϊσκάκης αγωνιζόταν για μια ιδανική Μάνα-Πατρίδα που δεν θα ‘ταν σαν τη μάνα – πόρνη - μοίρα  του. Η απόρριψη εκ μέρους του , της φυσικής του μάνας ⁴ , γέννησε στο κενό της ψυχής του την ανάγκη για τη δημιουργία μιας άλλης ιδανικής Μάνας – Πατρίδας , στοργικής και προστατευτικής για όλα της τα τέκνα , όπως ακριβώς την οραματίστηκε και ο Διονύσιος Σολωμός για ανάλογους λόγους ⁵  στους ‘’ Ελεύθερους Πολιορκημένους ‘’.

                              ‘’    Μητέρα μεγαλόψυχη στον πόνο και στη δόξα

                        κι αν στο κρυφό μυστήριο ζουν πάντα τα παιδιά σου

                        με λογισμό και μ’ όνειρο τι χαρ’ έχουν τα μάτια

                        τα μάτια τούτα να σ’ ιδούν μες το μανέρμο δάσος ,

                        που ξάφνου σου τριγύρισε τα αθάνατα ποδάρια. ‘’

            Ουσιαστικά ο Καραϊσκάκης εξαιτίας της προσπάθειας του αυτής ήρθε σε σύγκρουση με τις δυνάμεις εκείνες , ντόπιες και ξένες , που επεδίωκαν οι μεν πρώτοι τη διατήρηση και επέκταση των προνομίων τους , οι δε ξένοι , κυρίως οι Άγγλοι , ένα κράτος χειραγωγούμενο και ετεροκατευθυνόμενο απ’ αυτούς , σύμφωνα με τα συμφέροντα τους.

            Η αμοιβαία προσέγγιση και συνεργασία των δυνάμεων αυτών για την πραγματοποίηση των επιδιώξεων τους παρασκεύασε και τα πολιτικά κόμματα στην επαναστατημένη Ελλάδα , Αγγλικό – Μαυροκορδάτος , Γαλλικό – Κωλέττης και αργότερα το Ρωσικό , που πυροδότησαν ολέθριους εμφύλιους πολέμους για το επαναστατημένο έθνος.

            Έτσι ο Μαυροκορδάτος που πρακτόρευε τα συμφέροντα της Μεγάλης Βρετανίας έγραψε για τον Καραϊσκάκη :

            ‘’ Τι  να  ελπίζει η Διοίκηση από τον Καραϊσκάκη…. ‘’ ^{6   .}

            Δεν ακριβολογεί με τα γραφόμενα του ο Μαυροκορδάτος. Η αλήθεια είναι ότι ταυτίζει το προσωπικό του Εγώ με τη Διοίκηση και κατά συνέπεια με όλο το επαναστατημένο έθνος⁷ .

            Το σωστό θα ‘ταν να γράψει ‘’ Τι να ελπίζω εγώ , ο Μαυροκορδάτος , για την προσωπική μου προβολή και την πραγματοποίηση των στόχων μου από τον Καραϊσκάκη ‘’ .  Γιατί όπου υπάρχει Ελπίδα , προϋπάρχει και ο Έρωτας , όπως μας δίδαξε ο Θουκυδίδης⁸ .

Και στην προκειμένη περίπτωση ο Έρωτας του Μαυροκορδάτου για την εξουσία. Η παρουσία όμως του Καραϊσκάκη απελπίζει τον πρίγκιπα για την κατάκτηση της⁹ .

            Αντίθετα , ο επαναστατημένος λαός με το αλάθητο κριτήριο του , που αποτελούσε την ουσιαστική Διοίκηση και την υπερέβαινε , γιατί περιείχε το διαχρονικό συμφέρον του έθνους , είχε άλλη άποψη από την εξοχότητα του Μαυροκορδάτου για τον Καραϊσκάκη.

            Έτρεμε για τη ζωή του και παρακολουθούσε με αγωνία τα επικίνδυνα ανοίγματα και τις παράτολμες πολεμικές του επιχειρήσεις εναντίον των εχθρών. Η λαϊκή  μούσα αποτύπωσε με δραματική παραστατική λιτότητα τα συναισθήματα αυτά του Λαού.

                       

                        Τρέμουν τα κάστρα τρέμουνε ,

                        τρέμουν τα βιλαέτια ,

                        τρέμει κι η μαύρη Ρούμελη

                        για τον Καραϊσκάκη. *

*           Γ. Βλαχογιάννη , Ανέκδοτα του Γ .Καραϊσκάκη και του  Θ. Κολοκοτρώνη σ.7

            Αυτή η υφιστάμενη αντίφαση του επαναστατημένου έθνους φανερώνει τη βαθιά διάσταση που υπήρχε ανάμεσα στο λαό και την Κυβέρνηση του.

            Ο εθνικός αυτός διχασμός δεν περιορίζεται μόνο μεταξύ λαού και πολιτικής ηγεσίας ^. επεκτείνεται και μάλιστα πιο καταστροφικά , ανάμεσα στις ιθύνουσες πολιτικές δυνάμεις της επανάστασης ( Κοτζαμπάσηδες – Κληρονομικοί Καπετάνιοι – Ναυτικοί Νοικοκυραίοι – Φαναριώτες ) συμπαρασύροντας στις διαμάχες τους και το λαό , και προκαλώντας συγχρόνως νέες διαιρέσεις ανάμεσα στους κατοίκους των διαφόρων περιοχών της χώρας ( Πελοποννήσιοι – Ρουμελιώτες – Σουλιώτες – Νησιώτες

Αυτόχθονες – Ετερόχθονες ).

            Στις διενέξεις αυτές παρεισέφρησαν οι μεγάλες δυνάμεις της εποχής

( Γαλλία – Αγγλία ) και τις πυροδότησαν ( αν δεν τις προκάλεσαν ) με στόχο την ένταξη του επαναστατημένου έθνους στο άρμα των πολιτικών τους επιδιώξεων , με αποτέλεσμα  να εκφυλιστεί η επανάσταση σ’ ένα Αγγλογαλλικό ανταγωνισμό , που προξένησε νέες συμφορές στον επαναστατημένο λαό¹⁰.

            Maitre στο  ‘’ διαίρει και βασίλευε ‘’ αναδείχθηκε η Μεγάλη Βρετανία.

Σχέδιο της Αγγλικής πολιτικής ήταν η εκμηδένιση των επαναστατικών δυνάμεων , ώστε να προσπέσει ικέτης το έθνος στο έλος της Αγγλικής προστασίας¹¹.

            Αυτό πραγματοποιήθηκε ύστερα από τις πολεμικές αποτυχίες των Ελλήνων εναντίον του Ιμπραήμ στο Μοριά και την υποταγή της Ρούμελης , στον Κιουταχή κατά τα έτη 1825 – 1826.

            Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να υπογράψουν την πράξη υποτέλειας , με την οποία παρέδιδαν άνευ όρων την πολιτική και εθνική τους υπόσταση στην Αγγλία.

            ‘’ Το  Ελληνικό Έθνος δυνάμει της παρούσης πράξεως εκθέτει εκουσίως την ιεράν παρακαταθήκην της αυτού ελευθερίας , Εθνικής Ανεξαρτησίας και της πολιτικής αυτού υπάρξεως , υπό την απόλυτον υπεράσπισιν της Μεγάλης Βρετανίας ‘’.¹²

            Η πολιτική του Μαυροκορδάτου που συμπορευόταν με τις επιδιώξεις της

Μ. Βρετανίας είχε πλήρως ευοδωθεί.

            Στην περίπτωση όμως του Καραϊσκάκη τα πράγματα εξελίχθηκαν έξω από τις προβλέψεις τους , όσα κι αν μηχανεύτηκαν , για να τον ανατρέψουν.

Τελικά βρέθηκαν μπροστά σ’ ένα Θαύμα.

            Πραγματικά , είχαν μεταχειρισθεί τα πάντα , για να εξουδετερώσουν την επικίνδυνη γι’ αυτούς παρουσία του.

Τον κατηγόρησαν για προδοσία και τον καταδίκασαν σε θάνατο , αλλά δεν τόλμησαν να εκτελέσουν την απόφαση τους.

            Με την ευελιξία που τον διέκρινε και την αγνή επαναστατική πατριωτική του διάθεση κατόρθωσε να επανασυνδέσει τις σχέσεις του με την κυβέρνηση που εκπροσωπούσε την επανάσταση.

            Τον καθαίρεσαν την πιο κρίσιμη στιγμή για το Μεσολόγγι , αντικαθιστώντας τον με τους αυτόμολους του Μεσολογγίου Τσόγκα και Ράγκο. ¹³

            Όταν η επανάσταση διερχόταν τον έσχατο κίνδυνο και ύστερα από τις συντονισμένες του ενέργειες , αναγκάσθηκαν να τον ανακηρύξουν στρατάρχη της Ρούμελης , αφού είχαν εξαπολύσει τους πράκτορες τους να τον παρακολουθούν , να τον κατασκοπεύουν και να τον υπονομεύουν.

            Πολλές φορές οι πράκτορες του Μαυροκορδάτου κατέβαλαν κάθε προσπάθεια για να αποτύχει , όπως την επιχείρησή του για την ενίσχυση του φρουρίου της Ακρόπολης , τη διάλυση του στρατοπέδου της Ελευσίνας και αυτήν την εκστρατεία στη Ρούμελη.

            Αφού απέτυχαν σ’ ‘όλα αυτά και κατέβηκε στην Αθήνα νικητής και τροπαιούχος , ύστερα από το ξαναφούντωμα της επανάστασης στη Ρούμελη , για να αντιμετωπίσει τον Κιουταχή και να ελευθερώσει την Αθήνα , την ώρα που τον αντιμαχόταν με επιτυχία και τον είχε φέρει σε δύσκολη θέση , του αφαιρούν την αρχηγία , αντικαθιστώντας τον από τους ξένους διορισμένους αρχηγούς Κόχραν και Τζώρτζ , αλλάζοντας τους φροντιστές του στρατεύματος του και παίρνοντας  απ’ αυτόν όλες τις εξουσίες^{14  .}   

            Ύστερα από την ψυχική κρίση που περνάει , ύστερα απ’ όλα αυτά τα χτυπήματα ( την αχαριστία της Διοίκησης , όπως εξομολογείται )¹⁵ συνεχίζει τον αγώνα του για την απελευθέρωση της Αθήνας , όλο το στρατόπεδο σ’ αυτόν αποβλέπει , περιφρονώντας τους ξένους , κι ας πεινάει , ενώ το άλλο στρατόπεδο , των Μεγάρων , με το οποίο τον αντιμάχονται οι εχθροί του , είναι χορτάτο και καλοπληρωμένο ( οι ταλαρήσιοι ) ούτε και τότε κατορθώνουν να τον ανατρέψουν¹⁶.

            Εξακολουθούν τα παλικάρια του να ορκίζονται στ’ όνομά του , να είναι έτοιμα να πέσουν στη φωτιά μ’ ένα του λόγο.

            Αλλά και οι πράκτορες τους που τους στέλνουν  ( Κυβέρνηση – Μαυροκορδάτος ) για να τον κατασκοπεύουν , εγκαταλείπουν τους πάτρωνές τους , γοητεύονται από την προσωπικότητά του και δηλώνουν αφοσίωση σ’ αυτόν¹⁷.

            Ύστερα από όλα αυτά και από την τελευταία τους προσπάθεια να τον εξευτελίσουν με την αθέτηση του όρκου του , από την παρασπονδία – προβοκάτσια που του έγινε για την παράδοση των Αλβανών στον Άγιο Σπυρίδωνα του Πειραιά , αφού περνάει κι αυτή την κρίση και πάλι αναγεννιέται. Ξεπετιέται από την σκηνή του και με ενισχυμένο το στράτευμα του από τους Πελοποννήσιους  ( Γενναίο Κολοκοτρώνη ) πραγματοποιεί μια επιθετική επίδειξη εναντίον των εχθρών. Αναταράζει την ιερή Αττική γη από

τον πολεμικό οίστρο που εμπνέει η ψυχή του σ’ όλο το στράτευμα.

            Σκορπάει το φόβο και τον πανικό στους εχθρούς¹⁸. Μουδιάζει από  φόβο

κι ο Τούρκος  σερασκέρης , μετρώντας τις μέρες του¹⁹.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

            Αλλά αυτό είναι ανυπόφορο για τους εχθρούς του , τους Αγγλοκίνητους πράκτορες Φαναριώτες με πρωταγωνιστή το Μαυροκορδάτο.

            Τρέμουν και οι ξένοι προστάτες τους. Δεν θα έχει καμιά ισχύ τότε το σύμφωνο υποτέλειας που  ‘χε  πετύχει η Αγγλία , ύστερα από τις συντονισμένες προσπάθειες των μυστικών της υπηρεσιών για την εκμηδένιση των  Ελληνικών επαναστατικών δυνάμεων , και την   ‘’ εν λευκώ ‘’  στη συνέχεια  διαχείριση του Ελληνικού ζητήματος σύμφωνα με τις πολιτικές της επιδιώξεις²⁰.

            Πρέπει να δώσουν ένα τέλος σ’ αυτόν τον ακατάβλητο εχθρό τους.

            Η φυσική του εξόντωση είναι ο μόνος δρόμος που τους απομένει. Για το λόγο αυτό του επιβάλλουν εκβιαστικά , οι διορισμένοι και αδρά αμειβόμενοι

από την Ελληνική επαναστατική Κυβέρνηση , ξένοι αρχηγοί του στρατού και του στόλου , ένα πολεμικό σχέδιο που οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στην καταστροφή του στρατεύματος του , του μεγαλύτερου και πιο πειθαρχημένου που είχε μέχρι τότε παρουσιάσει η επαναστατημένη Ελλάδα.

            Αυτός όμως αντιδρούσε. Ζυμωμένος στο καμίνι των αγώνων της Επανάστασης , δεν παρασύρεται από τις προπαγανδιστικές προτροπές τους , για τάχα εύκολη νίκη με μια κατά μέτωπο επίθεση των Ελλήνων από την ανοιχτή πεδιάδα , που απλώνεται από τις φαληρικές ακτές μέχρι την Ακρόπολη.

            Ούτε επηρεάζεται από τους υποτιμητικούς χαρακτηρισμούς που προσδίδουν στους Έλληνες οι ξένοι , για να τους εκβιάσουν ψυχολογικά και να τους ρίξουν στην καταστροφή τους , όπως το πέτυχαν ύστερα από την δολοφονία του.

            Έτσι ο Κόχραν που υποκαθιστούσε τον Τζωρτς , αρχηγό των χερσαίων δυνάμεων , γιατί ήταν ανώτερος στην ιεραρχία των μυστικών υπηρεσιών της Αγγλίας απειλούσε , εκβιάζοντας ωμά και κυνικά τον Καραϊσκάκη , με διακοπή της τροφοδοσίας και ανεφοδιασμού του στρατεύματος , αν δεν προέβαινε σε άμεση πολεμική επιχείρηση μέσω της Αττικής πεδιάδας για την κατάληψη του φρουρίου της Ακρόπολης²¹ .

            Με τον τρόπο αυτό τον έφερνε στο τραγικό δίλημμα : να επιχειρήσει την κατάληψη του φρουρίου μέσω της πεδιάδας , εκθέτοντας το στράτευμα στο τρομερό τουρκικό ιππικό ή να διαλυθεί το στράτευμα από την έλλειψη τροφοδοσίας , αφού οι Άγγλοι ως αρχηγοί του στρατού και του στόλου είχαν την επιμελητεία του στρατεύματος ;

            Εγκλωβισμένος στις παράλογες πολεμικές επιχειρήσεις που του ‘χουν

επιβάλει  εκβιαστικά οι ξένοι , έχουν ανατρέψει την ψυχική του ισορροπία.

            Το θανάσιμο σκοτεινό χτύπημα της μοίρας κυριεύει την ψυχή του

‘’ εμένα η μοίρα μου κι αρρώστησα και πάλι… ‘’ ^{22   .}

                Τώρα όμως δεν έχει περιθώρια αντίδρασης……. Να τους αγνοήσει ; …

… να σηκωθεί να φύγει ; …. Αφήνει τα παλικάρια του… τα αίματα των συμπολεμιστών του… τους νικηφόρους αγώνες του… στα σατανικά σχέδια των ξένων και των ντόπιων μισθοφόρων τους.

            Τελικά , ύστερα από πολλούς έλλογους φόβους και δισταγμούς , αποδέχεται την άποψη των ξένων , να επιχειρηθεί πολεμική επιχείρηση για τη λύση της πολιορκίας της Ακρόπολης από τη Φαληρική ακτή.

            Σχεδιάζει την πολεμική επιχείρηση σύμφωνα με την επιθυμία του Κόχραν, ζητώντας όμως τα απαραίτητα εφόδια ( τρόφιμα – πολεμοφόδια -εργαλεία ) .

            Του στέλνουν πολύ λιγότερα από αυτά που είναι αναγκαία^{23  .}

            Συνειδητοποιεί χωρίς καμιά πια αμφιβολία , ότι επιδιώκουν την καταστροφή των Ελλήνων.

            Αναταράζεται ψυχικά…… Κουλουριασμένος στο στρώμα καίγεται από τον πυρετό … Οι θέρμες διαπερνούν ολάκερο το κορμί του , όπως του συμβαίνει κάθε φορά που βρίσκεται σε ψυχικό αδιέξοδο.

            Αλλά και οι ξένοι πράκτορες , επειδή έχουν αναστατωθεί από τις μαγικές του ιδιότητες και φοβούνται μήπως παρ’ όλες τις τρικλοποδιές , που του βάζουν τα καταφέρει και πάλι – γιατί δεν πιάνεται με τίποτα - , έχουν βάλει τους πράκτορες τους με την πρώτη ευκαιρία , να τον δολοφονήσουν.

            Έτσι όταν πετιέται απ’ το κρεβάτι και ρίχνεται στην απροετοίμαστη και ασχεδίαστη απ’ αυτόν μάχη , που προκάλεσαν μεθυσμένοι Κρήτες, στρατιώτες , πληρωμένοι δολοφόνοι προβαίνουν στο αποτρόπαιο αυτό έγκλημα²⁴ .

            Ύστερα από τη στυγερή αυτή δολοφονία ανοίχτηκε ελεύθερο το πεδίο στους ξένους μισέλληνες , για να οδηγήσουν απερίσπαστοι στη σφαγή το ελληνικό στράτευμα , το ισχυρότερο και το πιο πειθαρχημένο , που δημιουργήθηκε σ’ όλη τη διάρκεια της Επανάστασης.

            Και το φοβερό αυτό έγκλημα , την αναγκαστική δηλαδή πορεία του Ελληνικού στρατού στη σφαγή , το ομολογεί ο ίδιος ο αυτουργός του , ο τυχοδιώκτης ναύαρχος Κόχραν , κάτω από το βάρος των κατακραυγών και των ενοχών του…. Να ! πως δικαιολογείται : ‘’ αναμείχθηκε στην επιχείρηση

( κατά του Κιουταχή )γιατί το ζήτησαν άνθρωποι με επιρροή. Και δεν μπορούσε να αρνηθεί ’’ . Ποιος άνθρωπος με δύναμη και επιρροή , διερωτάται ο Κυρ. Σιμόπουλος στο έργο του : ‘’ Πως είδαν οι ξένοι την Ελλάδα του ’21 ‘’ , τομ. V, σελ. 202 , αξίωσε την ανάμειξη του Κόχραν ;

            Πρέπει να ήταν ο  Hamilton , ο διοικητής της Αγγλικής ναυτικής μοίρας στο Αιγαίο , ο εκτελεστής της πολιτικής του Canning , η σκοτεινότερη μορφή των Βρετανικών επεμβάσεων στα εσωτερικά των Ελλήνων κατά την περίοδο του αγώνα ‘’ .

            Ο Καραϊσκάκης όμως , κι όταν έπεφτε χτυπημένος από αδελφικό –προδοτικό χέρι και σφάδαζε από τους πόνους , δε λύγισε στο μίσος κατά των εχθρών του , όπως ήταν φυσικό.

            Τοποθετούσε πιο ψηλά τη σωτηρία της πατρίδας και των παλικαριών του, που θα συνέχιζαν το έργο του. Αν μαρτυρούσε το δολοφόνο , θα διχαζόταν το στράτευμα και σ’ αυτό στόχευαν οι δήθεν φιλέλληνες ξένοι και τυχοδιώκτες με τους πράκτορες τους.

            Έτσι τα τελευταία του λόγια πριν πεθάνει , αποτελούν ιερή παρακαταθήκη και για μας σήμερα.

            ‘’ Σας παραγγέλλω να μένετε ομονοιασμένοι και αχώριστοι ^.        διότι έχετε πολλούς αντιζήλους να παλεύσετε. Τίποτες δεν θα πάθετε , εάν σταθήτε εν σώμα και μια ψυχή. Να φροντίσετε να φυλάξετε τις θέσεις σας , και να λύσετε την πολιορκίαν των Αθηνών ‘’ .

( Ν. Κασομούλη ‘’ Απομνημονεύματα ‘’ , τομ..ΙΙ , σελ. 508 ) 

                Μας είπε με χωρατά ; ‘’ εγώ πεθαίνω ^.      όμως εσείς να είστε μονοιασμένοι κα να βαστήξετε την πατρίδα ‘’ . Τον πήγαν εις το καράβι. Την νύχτα τελείωσε και τον πήγαν εις την Κούλουρη και τον τάφιασαν.

( Ι. Μακρυγιάννη ‘’ Απομνημονεύματα ‘’ , σελ. 235 [εκδόσεις Ιστορική Έρευνα]) 

               

                Και παλιότερα είχε διακηρύξει :

            ‘’  αδελφοί , … τα καλά και απαθή αισθήματα των υποκειμένων και η ομόνοια και αδελφοσύνη από τα οποία ταύτα κρεμάται η σωτηρία όλων μας , και είμεθα όλοι αδελφοί και εν Έθνος. Ας λείψη το Πελοποννήσιοι , Νησιώται και Ρουμελιώται ^.   αλλ’ όλοι ας νομιζώμεθα εν , ως και είμεθα ‘’ .

( Αρχείον Στρατηγού Γεωργίου Καραϊσκάκη (1826-1827), εκδ. ‘’ Δημιουργία ‘’ , σελ. 75 )