Rudolf Khametovich Nureyev Ο Μεγάλος Τατάρος

                          

17 Mαρτίου 1938-6 Ιανουαρίου 1996

 

Τον βλέπαμε στιγμιότυπα στις τηλεοράσεις να χορεύει. Στο σινεμά ακόμα και σε κακές παραγωγές, έκοβε ανάσες με τις σαν λεπίδα από σύννεφο –αν είναι δυνατόν να υπάρξει πότε- κινήσεις τους. Σε φωτογραφίες περνούσε η ένταση και η δύναμη του σώματος απ το χαρτί. Δεν υπήρξε, ούτε θα υπάρξει άλλος, σαν τον μεγάλο Τάταρο της κίνησης στην τέχνη του χορού, που το ανθρώπινο ον εκφράζεται στην τελειότητα μέσα απ το σώμα, τις δέσμες μυών, τα οστά και την ψυχή που σπαράζει. Έχω γράψει στο παρελθόν ένα κείμενο που το ξανακοιτάζω και θυμάμαι τον σπουδαίο καλλιτέχνη, με κάθε μεγαλείο, μεταφυσικό ταλέντο και ελάττωμα που έχει και δικαιούται μόνο η μοναδικότητα. Και ξέρετε;…

 

Γράφει η Αλεξάνδρα Τσόλκα

 

… Κάποτε τον είδα να χορεύει στο Ηρώδειο. Ήταν ο θρύλος, ο μάγος, ο σπουδαιότερος χορευτής των εποχών, ο ροκ σταρ του κλασικού μπαλέτου, ο πιο πολυφωτογραφημένος καλλιτέχνης του 20ου αιώνα, μια αρσενική ντίβα όλο απαιτήσεις απ τους άλλους και συντριπτικός απέναντι στις δικές του υπερβάσεις, το σύμβολο των πολιτικών καιρών του, που απέναντι στα σφυροδρέπανα και στο κόκκινο, προέταξε τις πουέντ και το λευκό του μπαλέτου και της μεγάλης τέχνης. Της μεγάλης τέχνης που υπήρξε η δική του ιδεολογία, θρησκεία, γάμος, έρωτας. Ήταν κάποτε ο Ρούντολφ Νουρέγιεφ! Και μπόρεσα να τον χειροκροτήσω μέχρι να πονέσουν οι φάλαγγες των δαχτύλων μου και να κοκκινίσουν οι παλάμες μου…

 

Στην σκηνή ήταν πάντα ένα τατάρικο, εξωτικό, άγριο και πανέμορφο και παράξενο ζώο, που σου ‘κόβε την ανάσα. Η φήμη τού όλο πάθος, δύναμη, αγριάδα, απόλυτη πειθαρχία, χορευτή που αψηφούσε την βαρύτητα επιβεβαιωνόταν και ό,τι είχαμε διαβάσει ήταν λίγο μπροστά σ’ αυτόν τον άνθρωπο – φυσικό φαινόμενο! Στην επομένη παράσταση την άλλη μέρα η πρίμα μπαλαρίνα γλίστρησε και έχασε τα βήματα της στην σκηνή του Ηρωδείου. Ο Νουρέγιεφ την σκαμπίλισε μπροστά στο εμβρόντητο κοινό!  Δεν το είδα! Είδα όμως αυτόν στα παρασκήνια, μετά την πρώτη παράσταση. Πλησίασα όσο πιο κοντά του γινόταν. Το σκούρο βλέμμα του με τα σχιστά μάτια ήταν κουρασμένο αλλά ελαφρώς ειρωνικό. Ήταν όλος βρεγμένος απ’ τα ποτάμια του ίδιου του ιδρώτα. Φλας άστραφταν παντού με εκτυφλωτικές αστραπές που ζάλιζαν! Κρατούσε στα χεριά του ένα μεγάλο διάφανο νεροπότηρο, όλο ουίσκι. Δεν ήταν ασκητής και υπάκουος ο Νουρέγιεφ. Ήταν μια άγρια, κατάφωτη δεσμίδα πάθους. Σαν πρωτόγονος, αιμάτινος αρχάγγελος με ρομφαία… 

 

Όλη του η ζωή, απ’ τη γέννηση του έως το τέλος του, ήταν μυθιστορηματική, βουτηγμένη στα πάθη, σα να βγήκε απ’ τις σελίδες των μεγάλων Ρώσων λογοτεχνών, απ’ τα κατάβαθα της δημιουργικότητας των πυρακτωμένων σλάβικων ψυχών, σε φόντο πολύ λευκό, σαν χιόνι και ρούχα μπαλέτου, και κόκκινο σαν θυμό και κομμουνιστικές σημαίες. Γεννήθηκε σ’ ένα βαγόνι της υπερσιβηρικής αμαξοστοιχίας κοντά στην πόλη Ιρκούτσκ, μέσα στην απέραντη τούνδρα της Σιβηρίας των εξόριστων απ την εποχή του Τζεκινγς Χαν μέχρι τα χρόνια του μεγάλου σοβιετικού κατακόκκινου ονείρου. Η μάνα του ταξίδευε στο Βλαδιβοστόκ, να συναντήσει τον πατέρα του νεογέννητου, που υπηρετούσε στον μεγάλο Κόκκινο Στρατό. Κρυσταλλιασμένα τοπία. Ατελείωτη ισάδα όλο πάγο, ώσπου να πάνινε τα μάτια απ το άσπρο. Το τρένο να περνά και υπογραμμίζει την νεκρική, αιώνια χειμερινή  σιωπή, κάνοντας εφιαλτική. Βαγόνια με μουζίκους, εξόριστους, επαναστάτες, χωρικές με τα πολύχρωμα μαντήλια δεμένα στο κεφάλι, βότκες και σαμοβάρια να αχνίζουν και σε κάποια άκρη μια γυναίκα να γεννά ένα μωρό με ξεχωριστή μοίρα. Ο Ρούντολφ μεγάλωσε κοντά στην πόλη Ουφά, στο εξωτικό σχεδόν, Μπασκορτοστάν, σε ταταρική οικογένεια, άθεη, μιας και ήταν πιστοί στο κόμμα, αλλά κάποτε μουσουλμανική, με τρείς μεγαλύτερες αδελφές, που θα τον έχουν σαν την ζωντανή κούκλα. Μια κούκλα που θα αρχίσει να χορεύει σχεδόν μόλις περπάτησε.

Ο πατέρας του, βλέποντας την εντυπωσιακή κλίση του μοναχογιού του, προσπαθεί με κάθε τρόπο να τον αποτρέψει  από το να γίνει χορευτής. Εκείνος, μόλις μένει με τις αδελφές του, τους χορεύει μανιασμένα, όλο συναίσθημα. Το σώμα γίνεται επανάσταση, αντίδραση για τον πατέρα, αγάπη για τις αδελφές, όνειρα για το μέλλον, έρωτα για τον ίδιο το χορό. Και χορός. Και μαλώματα. Και φτώχεια. Και αγώνας.

Στο φτωχικό σπίτι της εξαμελούς οικογένειας η ζωή είναι δύσκολη. «Όποιος ήθελε να πάει στην τουαλέτα» θυμόταν ο φημισμένος στο μέλλον του Νουρέγιεφ,  «περπατούσε ως την άκρη του δρόμου και επειδή ποτέ δεν είχαμε χρήματα, τις πιο πολλές φορές πηγαίναμε ξυπόλητοι. Δεν είχα ούτε δικά μου ρούχα να φορέσω και για να βγω στο δρόμο ντυνόμουν με τα ρούχα των τριών αδελφών μου». Και χορεύοντας θα μεγαλώσει. Και χορεύοντας θα πρωτοδουλεψει στα διάσημα μπαλέτα Κίροφ και αφού έχει αφήσει το σπίτι του και έχει σπουδάσει στην σκληρή Ακαδημία Βαγκάνοβα, μεγάλος, αλλά φυσικό ταλέντο σε ηλικία 17 ετών. Στα Κίροφ σχεδόν, αμέσως, θα γίνει πρωταγωνιστής στους περισσότερους βασικούς ρόλους του κλασικού ρεπερτορίου, μιας και το ταλέντο του είναι αναμφισβήτητο και εκ θεού χάρισμα. Χαρακτηρίζεται απ τους απαντητικούς δασκάλους, ως «φαινόμενο». Και είναι…

 … Το ταλέντο του, οι επιτυχίες του, ο θρίαμβος του σύντομα ξεπερνούν τα σύνορα της Σοβιετικής Ένωσης. Στη Δύση γίνεται θρύλος. Το 1961 σε μία περιοδεία των μπαλέτων Κίροφ στο Παρίσι, που μόλις είχαν ξεκινήσει περιοδείες στον κόσμο, για να δείξουν στους καπιταλίστες το υψηλό επίπεδο της τέχνης τους –που είχαν ούτως η άλλως!- ο Ρούντολφ Νουρέγιεφ αρνείται να επιστρέψει στην πατρίδα του. Η KGB, τον παρακολουθεί καιρό. Ο ίδιος δυσφορεί στην Σοβιετική Ένωση, αισθάνεται πνιγμένος, χωρίς ελευθερία όχι μόνο προσωπική, αλλά και καλλιτεχνική. Επικοινωνεί με τις μυστικές υπηρεσίες της Δύσης. Ζητά πολιτικό άσυλο στη Γαλλία. Η Σοβιετική Ένωση δε θα τον συγχωρέσει ποτέ. Ένα σύμβολο του μεγαλείου της, αυτομόλησε. Τον ανακηρύσσουν ανεπιθύμητο και του απαγορεύουν για παντός την είσοδο στη χώρα. Η οικογένεια, οι φίλοι, ο πρώτος μεγάλος έρωτας στα Κίροφ, τοπία και βεβαιότητες που τον έπλασαν είναι πια απαγορευμένα! Το μυθιστόρημα της ζωής του, παύει πια να θυμίζει σελίδες του Γκόρκι, του Τολστόι, του Ντοστογιέφσκι, του Πουσκιν και στίχους του Μαγιακόφσκι. Γίνεται για λίγο κατασκοπικό θρίλερ και μετά ιλουστρασιόν σαν όμορφο, μεγάλο περιοδικό…  Η Δύση…

… Ο δυτικός κόσμος παραληρεί σε κάθε του εμφάνιση. Οι ερμηνείες του αποθεώνονται. Οι δημοσιογράφοι τον λατρεύουν. Οι παπαράτσι τον κυνηγούν. Κάνει το κλασικό μπαλέτο να αντιμετωπίζεται σαν μέρος της ποπ κουλτούρας. Είναι ο πιο φωτογραφημένος άντρας του 20ου αιώνα, ενώ οι σχέσεις του, οι φιλίες του, οι συνεργασίες του, οι έρωτες του γίνονται πρωτοσέλιδα. Ο Νουρέγιεφ κάνει 28 χρόνια να μπορέσει να επισκεφτεί την Ρωσία. Το 1989, ο μεταρρυθμιστής ηγέτη της Σοβιετικής Ένωσης, Μιχαήλ Γκορμπατσόφ απαιτεί να επιτραπεί η είσοδος στον Ρούντολφ Νουρέγιεφ, εις το όνομα του ανθρωπισμού. Γυρίζει για να παρευρεθεί στην κηδεία της μάνας του. Ένα φιλί στα παγωμένα της χείλη. Το δικό της βαγόνι έφτασε πολύ μακρύτερα απ το Βλαδιβοστόκ, στο τέρμα του. Οριστικό αντίο. Ένας κόσμος πίσω του, μια ζωή σαν αλλουνού. Γυρισμός στην κανονικότητα του, στον υπόλοιπο πλανήτη, στο δικό του σύμπαν, στο στερέωμα των μεγάλων σταρ.

 Έχει μια μεγάλη φιλία με την Μαργκότ Φοντέιν. Κάποια περιοδικά τους θέλουν εραστές. Οι ίδιοι γελούν γιατί γνωρίζουν πως η επαφή τους δεν έχει να κάνει με το σώμα τους, αλλά με την συγγένεια του ταλέντου τους. Η Βρετανίδα μπαλαρίνα ήταν να εγκαταλείψει, όπως κάναν όλες, τον χορό στα 40 της. Γνωρίζοντας τον Νουρέγιεφ, και επειδή ήταν το τέλειο ζευγάρι, χόρευε μέχρι τα 58 της, γεμίζονταν απόλαυση το παγκόσμιο κοινό και δημιουργώντας αξεπέραστες στιγμές στην ιστορία της τέχνης. Μαζί με τους φανατικούς τους θαυμαστές, φυσικά έρχονταν και τα σκάνδαλα…

 

 Σαν Φρανσίσκο, Ιούλιος 1967, 3 τα ξημερώματα! Μια παρέα 15 «χίπηδων» γλεντούσε, έπινε, έσπαγε, φώναζε και έκανε χρήση ναρκωτικών. Η αστυνομία θα ανακαλύψει μέσα στο σπίτι μεγάλες ποσότητες μαριχουάνας και πορνογραφικό υλικό. Ένας ευλύγιστος άνδρας σκαρφαλώνει στη στέγη για να διαφύγει. Τον κυνηγάνε και τον συλλαμβάνουν… Μια γυναίκα κρύβεται, κουλουριασμένη και ακίνητη, πίσω από το πρεβάζι του μπαλκονιού. Προδίδεται όταν κάποιος αστυνομικός ρίχνει τον φακό του και φωτίζει την πανάκριβη, αστραφτερή, λευκή της, γούνα. Ήταν ο Ρούντολφ Νουρέγιεφ και η αγαπημένη του Μαργκότ Φοντέιν! Τους αναγνωρίζουν. Εκείνος βρίζει άσχημα. Εκείνη είναι ευγενέστατη σα πριγκίπισσα. Σκάνδαλο! Δημοσιογράφοι και φωτορεπόρτερ πίσω απ τα περιπολικά και στο αστυνομικό τμήμα! Εκείνος αγέρωχος, απόμακρος και ατίθασος δεν επιθυμεί να απολογηθεί για τίποτα σε κανέναν! Τελικά δεν θα απαγγελθούν κατηγορίες αλλά το περιστατικό δεν θα ξεχαστεί ποτέ…  Χόρευε μέχρι τα 50 του. Λατρεύτηκε όσο ελάχιστοι καλλιτέχνες. Πέρασε απ τα μεγαλύτερα θέατρα και έδωσε την δική του αισθητική στο χορό. Ήταν πια Άγγλος, μιας και αυτή την υπηκοότητα είχε διαλέξει, αλλά εύκολα βούρκωνε όταν άκουγε λαϊκά ρωσικά τραγούδια.

 

Στη δεκαετία του ’70 ασχολήθηκε με την τηλεόραση και τον κινηματογράφο, πρωταγωνιστώντας μεταξύ άλλων στην κινηματογραφική εκδοχή του «Δον Κιχώτη», ενώ αργότερα ερμήνευσε τον Ροδόλφο Βαλεντίνο στην ομότιτλη ταινία, όπου για πρώτη φορά οι κριτικοί τον κατακρεούργησαν, αυτόν, τον χαϊδεμένο τους παιδί στο μπαλέτο! Το 1982 απέκτησε και την αυστριακή υπηκοότητα, αν και ζούσε κατά βάση στο Παρίσι! Εν τω μεταξύ, αυτοσαρκάζονται, διασκέδαζε, δοκίμαζε είδη χορού και αφήνονταν στην κωμωδία και στο χιούμορ. Δεν είχε πια τίποτα να αποδείξει…

 Ο Ρούντολφ Νουρέγιεφ, κινήθηκε στην ζωή, στην τέχνη και στον έρωτα χωρίς προσποιήσεις και με απόλυτη ειλικρίνεια, παραδεχόμενος πως ήταν ομοφυλόφιλος, χωρίς να καταδεχτεί ποτέ να κρύψει τις σεξουαλικές του προτιμήσεις. Οι φήμες και τα δημοσιεύματα για την ερωτική του ζωή και την διάθεση του για απολαύσεις ήταν αγαπημένο θέμα των ροζ δημοσιευμάτων της εποχής. Ανάμεσα στις πολλές του σχέσεις με καλλιτέχνες και κοσμικούς άντρες του πλούτου, ο μεγάλος έρωτας της ζωής του ήταν ο Δανός χορευτής Έρικ Μπρουν. Προσβλήθηκε από τον ιό του HIV και πέθανε από AIDS στις 6 Ιανουαρίου 1993, σε ηλικία 55 ετών. Ήταν και θα είναι ο σπουδαιότερος χορευτής που γνώρισε η ανθρωπότητα… Ήταν και θα είναι μια θύελλα που κλείστηκε σε ανθρώπινο σώμα και ξεσπούσε με χορευτικά βήματα. Ήταν και θα είναι ο μέγας Ρούντολφ Νουρέγιεφ… Ήταν και θα είναι ο χορός ο ίδιος…