Ο στρατηλάτης Ναπολέων Βοναπάρτης

                       

Ο κατακτητής της Ευρώπης που η Ιστορία αποκάλεσε Μέγα

Ως μια από τις κορυφαίες μορφές της παγκόσμιας ιστορίας και πολιτική και στρατιωτική μεγαλοφυΐα, ο αυτοκράτορας της Γαλλίας λειτούργησε ως καταλύτης για τις εξελίξεις στη Γηραιά Ήπειρο, συνδέοντας το όνομά του με μια σειρά από θριάμβους.

Ο φέρελπις υπολοχαγός του πυροβολικού αναρριχήθηκε γρήγορα στις τάξεις του στρατού στα χρόνια της Γαλλικής Επανάστασης πριν φτάσει στο αξίωμα του στρατηγού και -έπειτα από το διαβόητο πραξικόπημα του 1799- υπηρετήσει ως πρώτος ύπατος και κατόπιν αυτοκράτορας της Γαλλίας (1804).

Χαρισματικός ηγέτης, κορυφαίος στρατηγός και διπλωμάτης από τους λίγους, κατάφερε να οδηγήσει τα στρατεύματά του στην κατάκτηση ενός σοβαρού μέρους της ευρωπαϊκής ηπείρου και θα ήταν ο βαρύς χειμώνας που θα τον σταματούσε στην εκστρατεία για την κατάληψη της Ρωσίας (1812), κάτι που θα τον έφερνε σε κατάσταση εξορίας. Εκεί βέβαια έπαιξε και η τύχη σαφώς τον ρόλο της: «Έχω κάνει όλους τους υπολογισμούς. Η μοίρα θα κάνει τους υπόλοιπους».

Ο Μέγας Ναπολέων επανήλθε όμως το 1815 για να ηττηθεί οριστικά στο Βατερλό, που έμεινε συνώνυμο της πανωλεθρίας στα στόματα των λαών της Ευρώπης!

Κι αν η Ιστορία επεφύλαξε γι’ αυτόν άδοξο τέλος, καθώς πέθανε εξόριστος στη νήσο της Αγίας Ελένης στη μέση του Ατλαντικού, ο ίδιος το έλεγε αλλιώς: «Ο θάνατος δεν είναι τίποτα. Το να ζεις όμως νικημένος και άδοξα είναι σαν να πεθαίνεις κάθε μέρα».

Η επεκτατική μανία του Βοναπάρτη άλλαξε το πρόσωπο του κόσμου, την ίδια ώρα που ο οργανωτικός του νους μεταμόρφωσε εκ θεμελίων τη στρατιωτική εκπαίδευση και στελέχωση, εγκαθίδρυσε τον Ναπολεόντειο Κώδικα και άλλαξε άρδην τόσο την εκπαίδευση όσο και μια σειρά ακόμα πιεστικών κοινωνικών ζητημάτων.

Κι αν οι εχθροί του τον ήθελαν κοντό, ήταν μόνο για να τον ρεζιλέψουν, σε μια προσπάθεια να περιορίσουν τον τρόμο που προκαλούσε το όνομά του στα αντίπαλα στρατεύματα. «Το να ηττηθείς είναι συγχωρητέο, το να αιφνιδιαστείς, ποτέ», έλεγε ο κατακτητής της Ευρώπης που έμελλε να μετατραπεί σε μια από τις κορυφαίες προσωπικότητες του σύγχρονου κόσμου…

Πρώτα χρόνια



Ο Ναπολέων Βοναπάρτης γεννιέται στις 15 Αυγούστου 1769 στην Κορσική της Γαλλίας ως το τέταρτο παιδί του ιταλικής καταγωγής δικηγόρου Carlo Buonaparte και της συζύγου του Letizia Ramolino, αμφότεροι κατώτεροι ευγενείς. Ο διπλωμάτης πατέρας του, που άλλαζε συχνά στρατόπεδα, συντάχθηκε με τη γαλλική επικυριαρχία στο νησί κι έτσι υπηρετούσε πια ως επικεφαλής της δικαστικής περιφέρειας (1771), μια βελούδινη θέση δηλαδή με ιδιαίτερα καλές απολαβές, κάτι που του επέτρεψε να στείλει τους δυο του γιους, Ζοζέφ και Ναπολέων, σε καλό κολέγιο της Γαλλίας.



Ο Ναπολέων κατέληξε τελικά σε κατώτερη στρατιωτική ακαδημία της Γαλλίας, όπου θα περάσει 5 χρόνια, πριν φοιτήσει στη σχολή πολέμου των Παρισίων. Το 1785 ο πατέρας του πέθανε, κάτι που ανάγκασε τον Βοναπάρτη να πάρει τη θέση του στην κεφαλή της φαμίλιας, παρά το γεγονός ότι φοιτούσε ακόμα στην ακαδημία.



Κι έτσι αποφοιτώντας πρόωρα ως υπολοχαγός του πυροβολικού, επιστρέφει άρον-άρον στην Κορσική το 1786. Εκεί θα υποστηρίξει την ντόπια αντίσταση στη γαλλική μπότα συντάσσοντας τις δυνάμεις του με τον παλιό σύμμαχο του πατέρα του, Pasquale Paoli. Οι δυο άντρες σύντομα όμως θα έρθουν σε ρήξη, κι έτσι όταν ξέσπασε το αυτονομιστικό κίνημα της Κορσικής (Απρίλιος 1793) ο Ναπολέων παίρνει την οικογένειά του και εγκαταλείπουν εσπευσμένα το νησί, εχθρός καθώς ήταν πια του Paoli, μετακομίζοντας στη Γαλλία. Την εποχή αυτή θα υιοθετήσει τη γαλλική εκδοχή του επίθετού του…

Άνοδος στην εξουσία



Επιστρέφοντας στη Γαλλία, το μόνο που μπορούσε να κάνει επαγγελματικά ήταν να ενταχθεί και πάλι στις τάξεις του γαλλικού στρατού. Υπηρετούσε πλέον στη Νίκαια (Ιούνιος 1793) και σύντομα έδειξε την προτίμησή του στους Ιακωβίνους, το δημοφιλές πολιτικό μόρφωμα που είχε ξεπηδήσει από τη Γαλλική Επανάσταση.

Ήταν εξάλλου μια ταραγμένη περίοδος για τη χώρα: η Γαλλία είχε ανακηρύξει τη δημοκρατία της το 1792, τρία χρόνια μετά το ξέσπασμα της πολιτικής επανάστασης, και την επόμενη χρονιά θα αποκεφαλιζόταν ο βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΣΤ’. Ο Μαξιμιλιανός Ροβεσπιέρος θα εγκαινίαζε όπου να ’ναι τη Βασιλεία του Τρόμου (1793-1794) και θα έστελνε στην γκιλοτίνα περισσότερους από 40.000 ανθρώπους, με τις κατακλυσμιαίες πολιτικές ζυμώσεις να παρουσιάζουν έτσι πρωτοφανείς ευκαιρίες αναρρίχησης σε φιλόδοξους πολίτες.

Τα γεγονότα αυτά είναι λίγο-πολύ γνωστά, αυτό που πρέπει ωστόσο να τονιστεί είναι όταν έχασε την εύνοια του Ροβεσπιέρου (ήταν από τα πρωτοπαλίκαρά του!), ο φέρελπις αξιωματικός συντάχθηκε με το μετριοπαθέστερο Διευθυντήριο (1795), σώζοντας μάλιστα αρκετές φορές την εύθραυστη Δημοκρατία από αντιδραστικές και αντι-επαναστατικές δυνάμεις που ζητούσαν την επιστροφή στο παλαιό φεουδαρχικό και μοναρχικό καθεστώς (όπως η κατάπνιξη της εξέγερσης των βασιλοφρόνων στο Παρίσι). Για τις δημοκρατικές του προσπάθειες, ο Ναπολέων τιμήθηκε με τη θέση του διοικητή του Στρατεύματος Εσωτερικού, την ίδια ώρα που λειτουργούσε πια ως σύμβουλος του Διευθυντηρίου σε στρατιωτικά θέματα.



Το 1796, ο Ναπολέων πήρε επιτέλους τη θέση που τόσο αποζητούσε, ως διοικητής δηλαδή της Στρατιάς της Ιταλίας. Η δύναμη των 30.000 αντρών ήταν ωστόσο παροπλισμένη, υποσιτισμένη και με φανερή δυσαρέσκεια προς το καθεστώς και ο Βοναπάρτης σύντομα θα έδειχνε τις οργανωτικές αρετές του, αλλάζοντας άρδην τη σύσταση και τη λειτουργία των δυνάμεών του. Αποτέλεσμα; Η Στρατιά της Ιταλίας να μετρήσει μια σειρά από εμφατικές νίκες κατά των Αυστριακών στην Ιταλία, που όχι μόνο επέκτειναν τη γαλλική κυριαρχία με την κατάκτηση νέων εδαφών, αλλά μετέτρεψαν και τον Βοναπάρτη στον πιο λαμπρό διοικητή του γαλλικού στρατού!

Και σαν να μην έφταναν οι τρομεροί του θρίαμβοι, το εθνικό του προφίλ τονώθηκε ακόμα περισσότερο όταν παντρεύτηκε την αριστοκράτισσα Ζοζεφίν ντε Μποαρνέ, χήρα του μεγάλου στρατηγού Αλεξάντρ ντε Μποαρνέ (που είχε χάσει το κεφάλι του στην γκιλοτίνα του Ροβεσπιέρου) και μητέρα δύο παιδιών (9 Μαρτίου 1796).



Αφού ξεπάστρεψε άλλον έναν εσωτερικό κίνδυνο, ένα ακόμα πραξικόπημα των βασιλοφρόνων δηλαδή, ο Ναπολέων έβαλε κατόπιν στο στόχαστρο τη Μέση Ανατολή, θέλοντας να υπονομεύσει την ευημερία της Βρετανικής Αυτοκρατορίας καταλαμβάνοντας την Αίγυπτο και διακόπτοντας έτσι τους εμπορικούς δρόμους Αγγλίας-Ινδίας.



Η στρατιωτική του εκστρατεία έμελλε ωστόσο να αποδειχθεί καταστροφική! Την 1η Αυγούστου 1798, ο στόλος του ναυάρχου Οράτιου Νέλσον αποδεκάτισε τις δυνάμεις του στη Μάχη του Νείλου, κάτι που κηλίδωσε τη δημόσια εικόνα του γάλλου διοικητή. Και σαν να μην έφτανε αυτό, Βρετανία, Αυστροουγγαρία, Ρωσία και Οθωμανική Αυτοκρατορία σχημάτισαν νέα συμμαχία κατά της Γαλλίας. Κι έτσι, την άνοιξη του 1799, οι γαλλικές δυνάμεις συντρίφτηκαν στην Ιταλία, αναγκάζοντας τη Γαλλία να αποχαιρετίσει έτσι το μεγαλύτερο μέρος της χερσονήσου.



Και στο εσωτερικό της Γαλλίας όμως τα πράγματα δεν πήγαιναν καλύτερα και τον Ιούνιο του 1799 ένα νέο πραξικόπημα κατέληξε με την ανάληψη της εξουσίας του Διευθυντηρίου από τους Ιακωβίνους. Τον Οκτώβριο ο Ναπολέων επέστρεψε στη Γαλλία και συνωμοτώντας με τον αβά Εμανουέλ Σεγιές, το νέο μεγάλο κεφάλι του Διευθυντηρίου, καταλήγουν σε σχέδιο για αντιπραξικόπημα που θα έφερνε τους δύο άντρες (και έναν ακόμα, τον Πιερ-Ροζέ Ντικό) στην εξουσία της χώρας…

Πρώτος ύπατος



Το πραξικόπημα της 9ης Νοεμβρίου 1799 έφερε πράγματι τους Βοναπάρτη, Σεγιές και Ντικό στο τιμόνι της Γαλλίας ως προσωρινούς ύπατους. Οι πλεκτάνες και οι μηχανορραφίες έδιναν και έπαιρναν όμως στον νέο κυβερνητικό συνασπισμό και ο Ναπολέοντας θα έδειχνε τις τρομακτικές διπλωματικές αρετές του: έθεσε τους εχθρούς στο περιθώριο, τους άλλους ύπατους ακόμα πιο μακριά και το νέο Σύνταγμα που εγκαθίδρυσε μετέτρεπε τη θέση του ύπατου ούτε λίγο ούτε πολύ σε δικτατορία.



Ως πρώτος ύπατος λοιπόν (το νέο Σύνταγμα πέρασε τον Φεβρουάριο του 1800) ο Ναπολέων ανακοινώνει στον γαλλικό λαό το τέλος της Γαλλικής Επανάστασης, εγκαινιάζοντας έτσι τη Ναπολεόντεια Περίοδο της Γαλλίας (Α' Γαλλική Αυτοκρατορία). Το 1804, έπειτα από 3 χρόνια ως ισόβιος ύπατος, ο Ναπολέων ανακηρύσσεται αυτοκράτορας των Γάλλων (2 Δεκεμβρίου 1804) και συγκεντρώνει πάνω του όλες τις εξουσίες.



Εγκαινιάζει έτσι ραγδαίες μεταρρυθμίσεις στην κοινωνία, που περιλαμβάνουν την οικονομία, το ποινικό σύστημα και την εκπαίδευση, εγκαθιδρύοντας και πάλι τον ρωμαιοκαθολικισμό ως επίσημη θρησκεία του κράτους του. Ταυτοχρόνως, σκαρώνει τον Ναπολεόντειο Κώδικα που καταργεί τα κληρονομικά προνόμια, επιτρέπει τη θρησκευτική ελευθερία και εγκαινιάζει την αξιοκρατία στα κρατικά αξιώματα. Οι μεταρρυθμίσεις του αποδείχτηκαν μάλιστα ιδιαιτέρως δημοφιλείς στην κοινωνία, κάνοντας τους πολίτες να ξεχάσουν έτσι τη λατρεμένη άλλοτε Γαλλική Επανάσταση…

Κι άλλοι πόλεμοι



Η ευρωπαϊκή ειρήνη που είχε εν τω μεταξύ διαπραγματευτεί ο Βοναπάρτης θα αποδεικνυόταν ωστόσο πολύ σύντομη, καθώς κράτησε μόλις 3 χρόνια. Κι έτσι το 1803 η Γαλλία έπιασε και πάλι τα όπλα κατά της Βρετανίας, έχοντας κατόπιν σειρά Ρωσία και Αυστρία. Οι Βρετανοί κατάφεραν αποστομωτική νίκη στη θάλασσα κατά του Βοναπάρτη στο Τραφάλγκαρ το 1805, αναγκάζοντας τον κατακτητή να παραιτηθεί μια και καλή από τις ορέξεις του για την κατάληψη της Αγγλίας.



Αντ’ αυτού, έστρεψε τον ιμπεριαλισμό του κατά της Αυστροουγγαρίας και της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, νικώντας τις ενωμένες δυνάμεις τους στο Αούστερλιτζ. Οι στρατιωτικοί θρίαμβοι του Βοναπάρτη έπεσαν κατόπιν βροχή, επιτρέποντάς του να αυξήσει καθοριστικά τα σύνορα της αυτοκρατορίας του, εγκαθιδρύοντας έτσι τα πρωτοπαλίκαρά του στο τιμόνι χωρών όπως η Ολλανδία, η Ιταλία, το Βασίλειο της Νάπολης, η Σουηδία, η Ισπανία και η Βεστφαλία.

Την ίδια εποχή θα κάνει ραγδαίες αλλαγές και στην προσωπική του ζωή: το 1810 ακυρώνει τον γάμο του με την Ιωσηφίνα, καθώς δεν του χάριζε τον πολυπόθητο διάδοχο του στέμματος, και παντρεύεται τη Μαρία-Λουίζα, τη 18χρονη κόρη του αυτοκράτορα της Αυστροουγγαρίας. Το ζευγάρι απέκτησε τον γιο που τόσο αποζητούσε ο κατακτητής (Ναπολέων Β’) στις 20 Μαρτίου 1811.



Οι θρίαμβοι όμως του Βοναπάρτη στο πεδίο της μάχης σύντομα θα έδιναν τη θέση τους σε ηχηρότατες ήττες, ξεκινώντας από το 1810, κάτι που αποδεκάτισε τα ταμεία της Γαλλίας και περιέκοψε έτσι δραστικά τον στρατιωτικό προϋπολογισμό. Το 1812 ο «στρατηγός χειμώνας» θα φέρει τον όλεθρο στην προέλαση των ναπολεόντειων στρατευμάτων στη Ρωσία, με την κολοσσιαία αποτυχία να αποδεκατίζει τη στρατιά: από τους 600.000 άντρες που ξεκίνησαν από τη Γαλλία, μόλις 10.000 ήταν πια ικανοί για μάχη.



Τα νέα για την αποτυχία της ρωσικής εκστρατείας αναζωογόνησαν το ηθικό των εχθρών του αυτοκράτορα, τόσο στο εσωτερικό της χώρας όσο και στο διεθνές πεδίο: ένα αποτυχημένο πραξικόπημα έλαβε χώρα στη Γαλλία την ώρα που ο Βοναπάρτης οδηγούσε τα στρατεύματά του στη ρωσική επικράτεια, την ίδια στιγμή που οι Βρετανοί άρχισαν να προελαύνουν στα γαλλικά εδάφη.



Μετά και την πτώση του Παρισιού στις 31 Μαρτίου 1814, οι στρατηγοί του Βοναπάρτη στασίασαν και μέσα στο ζοφερό αυτό κλίμα για τον ίδιο τον ανάγκασαν σε παραίτηση. Σειρά είχε η εξορία στη νήσο Έλβα (6 Απριλίου), με τη Γαλλία να επιστρέφει στη μοναρχία των Λουδοβίκων και στα παλιά σύνορα του 1792…

Επιστροφή στην εξουσία



Ο Βοναπάρτης δεν είχε πει όμως ακόμα τον τελευταίο του λόγο: σύντομα απέδρασε από την εξορία του (Φεβρουάριος 1815) και άρχισε να συγκεντρώνει και πάλι στρατεύματα στο εσωτερικό της Γαλλίας, βλέποντας τη χώρα να παραδέρνει πια ως σκιά του παλιού και ένδοξου παρελθόντος της.



Κι έτσι όταν μπήκε στο Παρίσι, ο λαός τον υποδέχτηκε με αλαλαγμούς ως θριαμβευτή, κάτι που του επέτρεψε να αναλάβει και πάλι τον παλιό του ρόλο. Πρώτο μέλημα του Βοναπάρτη ήταν και πάλι η πολεμική προσπάθεια της Γαλλίας, επιζητώντας να επαναλάβει τους άθλους του παρελθόντος.



Οδήγησε για άλλη μια φορά τις δυνάμεις του σε στρατιωτικό θρίαμβο, αυτή τη φορά στο Βέλγιο όπου συνέτριψε τους Πρώσους (16 Ιουνίου 1815). Δύο μέρες αργότερα ωστόσο θα γραφόταν η ηχηρή του πτώση, με τη συντριβή των δυνάμεών του στο Βατερλό από τον ενωμένο στρατό Βρετανών και Πρώσων. Ήταν μια ταπεινωτική νίκη που σήμανε την αρχή του τέλους του…

Κατοπινά χρόνια



Επιστρέφοντας στο Παρίσι ντροπιασμένος, αναγκάστηκε να παραιτηθεί από τον θρόνο του (22 Ιουνίου 1815) και απέτυχε διπλωματικά να εγκαθιδρύσει τον γιο του στο τιμόνι της Γαλλίας. Προσπάθησε τότε να διαφύγει στην Αμερική, το πλάνο του όμως προδόθηκε και δεν είχε άλλη επιλογή παρά να παραδοθεί στους Βρετανούς, οι οποίοι για να αποφύγουν άλλη μια απόδραση του ασίγαστου Βοναπάρτη, τον ξαπέστειλαν σε εξορία στο απομονωμένο νησάκι του Νότιου Ατλαντικού, Αγία Ελένη.



Εκεί θα περάσει ήρεμα τις τελευταίες του ημέρες, με την υγεία του να έχει πάρει πια την κάτω βόλτα. Μέχρι το 1817, είχε ήδη εμφανίσει συμπτώματα έλκους στομάχου και πιθανότατα καρκίνου, ενώ στις αρχές του 1821 ήταν πια κατάκοιτος και ο οργανισμός του εξασθενούσε μέρα με τη μέρα.



Τον Απρίλιο της ίδιας χρονιάς, υπαγόρευσε τη διαθήκη του: «Θέλω οι στάχτες μου να αναπαυτούν στις όχθες του Σηκουάνα, καταμεσής του γαλλικού λαού που τόσο λάτρεψα. Πεθαίνω πριν της ώρας μου, σκοτωμένος από την αγγλική ολιγαρχία και τους πληρωμένους δολοφόνους της». Ο Ναπολέων Βοναπάρτης άφησε την τελευταία του πνοή στις 5 Μαΐου 1821. Ο βρετανός διοικητής της νήσου δεν επέτρεψε στη σορό του να εγκαταλείψει το νησί κι έτσι ο μέγας στρατηλάτης ενταφιάστηκε τελικά στην Αγία Ελένη σε μνήμα χωρίς όνομα, καθώς δεν μπορούσαν να αποφασίσουν τι τίτλο έπρεπε να είχε ο τάφος!



Και μόνο στα τέλη του 1840 μεταφέρθηκαν τα απομεινάρια του στη Γαλλία και σε μια σεμνή τελετή ενταφιάστηκαν στο φημισμένο παρισινό μνημείο Esplanade des Invalides…