Κλειστό το μοναδικό σπήλαιο Θεόπετρας, με κατοίκηση από την παλαιολιθική εποχή

                       

Εάν κάποιο στέλεχος της Ευρωπαϊκής Ενωσης επισκεφθεί το σπήλαιο της Θεόπετρας στη Θεσσαλία, η Ελλάδα θα βρεθεί μπροστά σε μια άσχημη κατάσταση. Επειδή τόσο το σπήλαιο με την προϊστορική κατοίκηση που ανάγεται στην Παλαιολιθική περίοδο όσο και το Κέντρο Τεμηρίωσης και Εκπαίδευσης Σπηλαίου Θεόπετρας, είναι κλειστά, η ΕΕ μπορεί να ζητήσει πίσω τα κονδύλια που διατέθηκαν για την ανάδειξη του πρώτου και την οργάνωση του δεύτερου. Τα ποσά δεν είναι καθόλου ευκαταφρόνητα, (1 εκ και 530 χιλιάδες αντιστοίχως) και φυσικά η Ευρωπαϊκή Ενωση δεν τα διαθέτει για να μην λειτουργούν κατόπιν τα μνημεία.

Το σπήλαιο της Θεόπετρας, που βρίσκεται κοντά στην Καλαμπάκα, είναι κλειστό από πέρσι τέτοιον καιρό και η επίτιμη διευθύντρια αρχαιοτήτων δρ Αικατερίνη Κυπαρίσση- Αποστολίκα, η οποία είναι επικεφαλής των ανασκαφών από το 1987, προσπαθεί εις μάτην να αναστρέψει την απαράδεκτη κατάσταση. Από την 1η Μαΐου έχει ενημερώσει γραπτώς την υπουργό Πολιτισμού κα Λυδία Κονιόρδου και λίγο αργότερα την γενική γραμματέα Μαρία Βλαζάκη και έναν σύμβουλο της υπουργού, χωρίς να έχει λάβει κάποια απάντηση.

Το σπήλαιο, που έχει αναδειχτεί σε επισκέψιμο αρχαιολογικό χώρο μέσω του Γ΄ΚΠΣ, έχει πάψει να λειτουργεί λόγω αναφερθέντων από τον τότε φύλακα προβλημάτων κατάπτωσης λίθων στην εξωτερική περιοχή του σπηλαίου. Η αρμόδια Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας & Σπηλαιολογίας παρέπεμψε το θέμα αρμοδίως στη Διεύθυνση Αναστήλωσης Αρχαίων Μνημείων, σύμφωνα με την κα Κυπαρίσση, αλλά δεν έγινε κάποια παρέμβαση. Υπάρχει παλαιότερη μελέτη του ειδικού βραχομηχανικού Διονύση Μονοκρούσου. Εν τω μεταξύ, ο φύλακας συνταξιοδοτήθηκε. Δεν λειτουργεί επίσης το Κέντρο Τεκμηρίωσης, το οποίο έγινε με χρήματα ΕΣΠΑ.

Επίσπευση των διαδικασιών

«Επειδή έχει παρέλθει ένας χρόνος και το σπήλαιο παραμένει κλειστό χωρίς εμφανή προβλήματα, κατά τη γνώμη μου, - εργάστηκα επί δύο εβδομάδες τον περασμένο χειμώνα μέσα , ενώ και πρόσφατα το επισκέφθηκα- σας ενημερώνω ότι προσφάτως με επιστολή μου προς την Υπουργό κυρία Κονιόρδου ζητώ την παρέμβασή της ώστε να επισπευσθούν οι διαδικασίες και να επαναλειτουργήσει το σπήλαιο» σημειώνει η ανασκαφέας στην επιστολή της προς τη Γενική Γραμματέα. «Πρόκειται για το μόνο αναδεδειγμένο προϊστορικό σπήλαιο στη χώρα με επιχώσεις 140.000 χρόνων και το επισκέπτονται συνεχώς Ελληνες και ξένοι, σχολεία, πανεπιστήμια κλπ., αποτελώντας ιδιαίτερα σημαντικό πόλο έλξης για την τοπική κοινωνία, ιδιαίτερα μετά και τη δημιουργία του Κέντρου Τεκμηρίωσης και Εκπαίδευσης Σπηλαίου Θεόπετρας στην ομώνυμη κοινότητα, το οποίο επίσης δεν λειτουργεί τους τελευταίους μήνες ελλείψει φυλακτικού προσωπικού».

Απάντηση δεν υπήρξε. Η αρχαιολόγος απευθύνθηκε στη συνέχεια στον σύμβουλο της υπουργού κ. Λαγόπουλο, γράφοντας: «μια λύση για το μουσείο Θεόπετρας θα ήταν η τοπική Εφορεία Τρικάλων να διέθετε για κάποιο διάστημα έναν φύλακά της ώστε να λειτουργεί το Μουσείο- Κέντρο Τεκμηρίωσης, καθώς στο πλαίσιο της καλής συνεργασίας των δύο Εφορειών αυτό έχει γίνει κατ' εξαίρεσιν (για συγκεκριμένες επισκέψεις) τους προηγούμενους μήνες. Μια άλλη λύση θα ήταν να αποσπαστεί κάποιος φύλακας από άλλο θεσσαλικό μουσείο ή χώρο ώστε να λειτουργήσει το σπήλαιο, τουλάχιστον για τους καλοκαιρινούς μήνες. Είναι ευνόητο ότι ήδη θα έπρεπε να έχει μπει ένα στέγαστρο ασφαλείας πάνω από την είσοδο του σπηλαίου και να έχει προγραμματιστεί η τοποθέτηση μεταλλικού δικτύου πάνω από την πρόσοψή του- αν η Διεύθυνση Αναστήλωσης το έχει κρίνει απαραίτητο. Αλλά έγινε άραγε κάποια αυτοψία ειδικών;  Φοβάμαι πως όχι ακόμη!

Σας βεβαιώνω ξανά ότι δεν υπάρχει στη χώρα μας άλλο σπήλαιο με τόσο μακρόχρονη και τόσο παλιά ιστορία κατοίκησης ανθρώπων σε αυτό όσο στη Θεόπετρα. Και είναι κρίμα να το επισκέπτονται και να το βρίσκουν κλειστό. Μου έρχονται συνεχώς τέτοια μηνύματα τόσο από την τοπική αυτοδιοίκηση όσο και από πανεπιστημιακά ιδρύματα κλπ.

Θα ήθελα να με ενημερώσετε υπεύθυνα σε ποιο σημείο βρισκόμαστε ως προς το σπήλαιο και το μουσείο Θεόπετρας. Γιατί αν μείνουν ένα-δυο χρόνια ακόμη κλειστά, θα τα ξεχάσουμε όλοι μας. Και αυτό θα είναι θάνατος για τα μνημεία».

Θησαυρός για την ελληνική προϊστορία

Το σπήλαιο της Θεόπετρας είναι «θησαυρός» για την ελληνική προϊστορία, αφού οι επιχώσεις του καλύπτουν περίπου 130.000-140.000 χρόνια προϊστορίας (Παλαιολιθικής, Μεσολιθικής και Νεολιθικής περιόδου) και είναι μέχρι στιγμής το μόνο σπήλαιο στην Ελλάδα με αυτό το εύρος των επιχώσεων (λίγα ακόμη σπήλαια, όπως το Φράγχθι και η Κλεισσούρα στην Αργολίδα, καλύπτουν μέρος αυτής της ακολουθίας).

Η Θεσσαλία εθεωρείτο πάντα κοιτίδα του Νεολιθικού πολιτισμού, δεν της αναγνωριζόταν όμως η συνεχής σύνδεσή της με παλαιότερες περιόδους. Σκόρπια παλαιολιθικά εργαλεία είχαν βρεθεί από γερμανική αποστολή υπό τον Vladimir Milojič κατά τη δεκαετία του ’50 στις όχθες του Πηνειού ποταμού. Αλλά δεν είχαν εντοπιστεί τότε στοιχεία που να βεβαιώνουν για ανθρώπινη εγκατάσταση κατά την περίοδο αυτή και έτσι διατυπώνονταν στη βιβλιογραφία εκτιμήσεις ότι επρόκειτο για κατάλοιπα κυνηγών προερχόμενων από άλλες περιοχές. Καθώς δε η ενδιάμεση περίοδος, η Μεσολιθική, που συνδέει την Παλαιολιθική με τη Νεολιθική, δεν είχε επίσης εντοπιστεί ανασκαφικά στη Θεσσαλία, η απουσία αυτή ενίσχυε την άποψη ότι δεν υπήρχαν εγκαταστάσεις τόσο πρώιμες, πριν τη Νεολιθική.

«Στο σπήλαιο της Θεόπετρας, μέσα σε επιχώσεις πάχους 6,40 μέτρων περίπου, αποδεικνύεται η παρουσία του ανθρώπου για πολλές χιλιάδες χρόνια καλύπτοντας όλες τις προαναφερθείσες περιόδους, μαζί και την πολύ κρίσιμη Μεσολιθική, που συνδέει το Πλειστόκαινο με το Ολόκαινο, και αποκαθιστά την προ-ιστορική συνέχεια αυτού του εύφορου τόπου.

Ανθρώπινες ταφές

Η παρουσία του ανθρώπου στο σπήλαιο επιβεβαιώνεται όχι μόνο με τα λίθινα κυρίως εργαλεία που άφησε πίσω του, προσαρμοσμένα κάθε φορά στις δραστηριότητές του και στο κλίμα που εναλλάχθηκε επανειλημμένως μέσα στις τόσες χιλιάδες χρόνια, αλλά (επιβεβαιώνεται) και με την παρουσία σκελετικών καταλοίπων, ανθρώπινων ταφών in situ, στη θέση εναπόθεσής τους, δύο της Παλαιολιθικής περιόδου (περίπου 14.500 π.Χ.) και τρεις της Μεσολιθικής (7500-7000 π. Χ.). Οι ταφές αυτών των περιόδων είναι πολύ σπάνιες, υπάρχει άλλη μία από το σπήλαιο Φράγχθι της Μεσολιθικής, ενώ καμία της Παλαιολιθικής στον ελλαδικό χώρο. Από τα πολύ εντυπωσιακά in situ ευρήματα είναι επίσης μια σειρά εστιών χρονολογημένων στα 60.000 χρόνια και αποτυπώματα ανθρώπινων πελμάτων πάνω σε ίζημα, που αντιστοιχούν στο στρώμα των 130-140.000 χρόνων, σπανιότατα σε παγκόσμια κλίμακα!» (από την επιστολή της κας Κυπαρίσση στην υπουργό Πολιτισμού)

Το σπήλαιο της Θεόπετρας αποτελεί σημείο αναφοράς για την προϊστορία της ΝΑ Ευρώπης και για το ρόλο του στη μετακίνηση πληθυσμών από τη Μέση Ανατολή στην Ευρώπη της Παλαιολιθικής περιόδου, αλλά και στην ανάπτυξη δεξιοτήτων όπως η γνώση της κεραμικής τεχνολογίας και η καλλιέργεια της γης, που αποτελούν βασικά στοιχεία της λεγόμενης «Νεολιθικής επανάστασης».

Το Κέντρο Τεκμηρίωσης είναι ο μόνος μουσειακός χώρος στην Ελλάδα αφιερωμένος αποκλειστικά στην πρώιμη προϊστορία. Εκπαιδευτικά προγράμματα, ειδικά σχεδιασμένα, συμπληρώνουν την ενημέρωση μαθητών- φοιτητών, ενώ στα μικρά παιδιά δίνεται και η δυνατότητα προσομοίωσης ανασκαφής και ανεύρεσης αντιγράφων προϊστορικών ευρημάτων στον αύλειο χώρο.

Αγγελική Κώττη